Είναι ωραίο να πετάς στα σύννεφα με το αεροπλάνο! Δεν πρέπει να το φοβάσαι - Του Κωνσταντίνου Δ. Καρπούζα, Καθηγητού Φυσικής-Χημείας

Πολλοί όμως φοβούνται τα αεροπορικά ταξίδια, σκεπτόμενοι την περίπτωση δυστυχήματος. Κάτι τέτοιο βέβαια μπορεί να συμβεί και επάνω στη γη. Αυτό που τρομάζει είναι το μεγάλο πλήθος των θυμάτων, όπως και στην περίπτωση ενός τρένου.

Πάρα ταύτα, τα αεροπορικά δυστυχήματα δεν συμβαίνουν καθημερινά και όταν συμβούν είναι απόρροια πολλών αρνητικών παραγόντων αθροιστικά. Το αυτοκίνητο είναι δυστυχώς, το μέσον με τα περισσότερα δυστυχήματα σε καθημερινή μάλιστα βάση, με κύριο υπεύθυνο τις περισσότερες φορές τον απρόσεκτο οδηγό. Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε με όσο το δυνατόν απλά λόγια σε κάποιους προβληματισμούς για τις αεροπορικές πτήσεις.

Με φοβίζουν τα αεροπορικά ταξίδια. Τι είναι ακριβώς αυτό που σε φοβίζει; Η ελάχιστη πιθανότητα ενός ατυχήματος, η αεροπειρατεία, οι άσχημες καιρικές συνθήκες, κάτι άλλο; Μήπως τα πάντα γύρω σου, σε φοβίζουν; Προσπάθησε να δώσεις μια αληθινή απάντηση. Συζήτησε το πρόβλημά σου με άλλα άτομα, ενημερώσου υπεύθυνα και μην κάνεις αρνητικές σκέψεις.

Κατά το ταξίδι επικέντρωσε την προσοχή σου σε κάτι διαφορετικό, άνοιξε συζήτηση με τον διπλανό σου, διάβασε ένα βιβλίο παρακολούθησε κάποια ταινία, προγραμμάτισε τις κινήσεις σου για μετά  την προσγείωση. Η ταξιδιωτική σου εμπειρία θα είναι όμορφη, απόλαυσέ την.

Οι ειδικοί απαντούν στις παρακάτω ερωτήσεις και μας καθησυχάζουν πραγματικά.

• Μπορεί κάποιος να ανοίξει την πόρτα κατά την πτήση; Απαιτείται τεράστια δύναμη για να ανοίξει η πόρτα, που ανοίγει προς τα έξω και προς τα εμπρός κι εάν κάποιος μπορούσε να την ανοίξει, ο αέρας θα την  ξαναέκλεινε.

• Μπορεί ο κινητήρας να σταματήσει; Σπάνια μπορεί να χαλάσει ένας κινητήρας και αν συμβεί αυτό θα λειτουργούν οι υπόλοιποι. Ο έμπειρος πιλότος έχει εκπαιδευτεί για το τι θα κάνει σε κάθε περίπτωση. Το Boeing Dreamliner είναι πιστοποιημένο ότι μπορεί να πετάει για 330 λεπτά (δηλαδή 5,5 ώρες) με μία μόνο μηχανή.

Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα αεροπλάνα μπορούν να πετάξουν για μεγάλη απόσταση, χωρίς καθόλου μηχανή, χάρη στην ολίσθηση. Με βάση την αεροναυπηγική, το Boeing 747 μπορεί να "γλιστράει" 3,2 χιλιόμετρα για κάθε 1.000 πόδια που είναι πάνω από το έδαφος, το οποίο δίνει συνήθως αρκετό χρόνο για να προσγειωθεί με ασφάλεια.

• Και αν το αεροσκάφος  χτυπηθεί από κεραυνό; Τα αεροσκάφη έχουν σχεδιαστεί ώστε όταν δέχονται χτυπήματα από κεραυνούς να εξουδετερώνεται ο κίνδυνος. Εκτιμάται ότι κάθε αεροπλάνο δέχεται τέτοιο χτύπημα μία φορά τον χρόνο. Παρ' όλα αυτά, δεν έχει πέσει κανένα από το 1963. Ο κεραυνός συνήθως χτυπά κάποια άκρη, όπως στο φτερό ή μπροστά στη μύτη και το ρεύμα διαπερνά το σώμα του αεροσκάφους για να βγει από κάποιο άλλο άκρο, χωρίς να υπάρξει κάποιο άλλο πρόβλημα.

• Οι αναταράξεις μπορεί να ρίξουν το αεροσκάφος; Οι αναταράξεις οφείλονται σε ισχυρά ρεύματα αέρα, και σε καταιγίδες. Είναι απίθανο να πέσει το αεροπλάνο. Πάντα βέβαια υπάρχει κάποια ελάχιστη πιθανότητα. Η αλήθεια είναι ότι τα αεροσκάφη ελέγχονται και αντέχουν πολλά περισσότερα προβλήματα ακόμη και τις πολύ σοβαρές αναταράξεις.

• Τι γίνεται με τις καταιγίδες; Σε  περιπτώσεις καταιγίδας ο πιλότος δεν μπορεί να τη ξεπεράσει πετώντας από πάνω της. Οι καταιγίδες εκτείνονται μέχρι ύψος 15 χιλιόμετρων. Ένα αεροπλάνο δεν πετά πάνω από 12,6 χιλιόμετρα γιατί θα χάσει την στήριξη που του παρέχει ο αέρας εφόσον πιο ψηλά είναι περισσότερο  αραιός. Τα αεροπλάνα γενικότερα προσπαθούν να κινούνται στα ανώτερα όρια της τροπόσφαιρας εφόσον οι αεροκινητήρες τους αποδίδουν καλύτερα και οικονομικότερα σε χαμηλές σχετικά θερμοκρασίες.

• Και αν δεν υπάρχει γιατρός μέσα στο αεροπλάνο μεταξύ των επιβατών; Η εκπαίδευσή του προσωπικού σε θέματα πρώτων βοηθειών είναι επαρκής και υπάρχει ο κατάλληλος εξοπλισμός. Η παρουσία ιατρού ή νοσοκόμας δεν είναι απαραίτητη, αλλά όταν υπάρχει αναλαμβάνει το περιστατικό.

• Πότε πέφτουν οι μάσκες οξυγόνου; Οι μάσκες πέφτουν όταν στο αεροπλάνο υπάρξει ξαφνική απώλεια πίεσης στην καμπίνα. Το οξυγόνο επαρκεί μόνο για 15 λεπτά. Το χρονικό αυτό διάστημα ακούγεται πολύ μικρό, ωστόσο στην πραγματικότητα είναι περισσότερο από αρκετό. Σκεφτείτε ότι οι μάσκες πέφτουν όταν η καμπίνα χάνει πίεση, πράγμα που σημαίνει ότι το αεροπλάνο χάνει ύψος.

Ο πιλότος μπορεί να οδηγήσει το αεροπλάνο σε ύψος κάτω από τα 10.000 πόδια, στο οποίο οι επιβάτες μπορούν να αναπνεύσουν κανονικά χωρίς επιπλέον οξυγόνο. Αυτή η ταχεία κάθοδος διαρκεί συνήθως λιγότερο από 15 λεπτά, πράγμα που σημαίνει ότι οι μάσκες έχουν περίσσευμα οξυγόνου τελικά.

• Υπάρχει κάποια ασφαλέστερη θέση; Η εθνική υπηρεσία πολιτικής αεροπορίας των ΗΠΑ, FAA υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει κάποια θέση στο αεροπλάνο, ασφαλέστερη από τις υπόλοιπες. Έρευνα, ωστόσο του TIME για αεροπορικά δυστυχήματα, έδειξε ότι τα μεσαία καθίσματα στο πίσω μέρος του αεροσκάφους είχαν το χαμηλότερο ποσοστό θανάτου σε περίπτωση συντριβής. Υπάρχουν όμως τόσες μεταβλητές στο ενδεχόμενο συντριβής ενός αεροσκάφους, που σίγουρα δεν μπορείς να ελπίζεις ότι απλά και μόνο η καλή θέση μπορεί να σου γλιτώσει τη ζωή.

Ας δούμε τώρα κάποια τεχνικά θέματα.

• Πώς πετάει το αεροπλάνο; Πώς σηκώνεται και παραμένει στον αέρα αυτό το σιδερένιο θηρίο; Το μυστικό κρύβεται στα φτερά του αεροπλάνου. Μόλις ξεκινήσει την κίνησή του στον διάδρομο απογείωσης, ο αέρας κινείται πάνω αλλά και κάτω από τα φτερά που είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε ο αέρας που περνά επάνω του να αποκτά μεγαλύτερη ταχύτητα από τον αέρα που περνά από κάτω.

Η δύναμη που ανυψώνει το αεροπλάνο είναι τόσο μεγαλύτερη όσο μεγαλώνει και η γωνία κλίσης του φτερού. Λίγος αέρας πάνω, σημαίνει χαμηλότερη πίεση και αρκετός αέρας κάτω σημαίνει μεγαλύτερη πίεση. Με αυτόν τον τρόπο λόγω τις διαφοράς πίεσης έχουμε μεγάλη δύναμη ανύψωσης.

• Πόσο κοντά πετάνε μεταξύ τους τα αεροπλάνα; Μπορεί να είναι και 150 μέτρα. Υπάρχουν λεπτομερείς κανόνες που δεν επιτρέπουν στα αεροπλάνα να πετούν πολύ κοντά. Τα ιδιωτικά αεροσκάφη πετούν συνήθως σε μεγαλύτερο υψόμετρο από τα εμπορικά. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να πετούν χωρίς περιορισμούς και με λιγότερες αντίξοες καιρικές συνθήκες.

• Χωρίς ανεφοδιασμό καυσίμων πόσες ώρες μπορεί να πετά; Ακόμα και 24 ώρες.

• Μπορεί να απογειωθεί και να προσγειωθεί μόνο του; Ο αυτόματος πιλότος μπορεί να αναλάβει όλη την πτήση αλλά οι πιλότοι συνήθως αναλαμβάνουν εκείνοι τις απογειώσεις και τις προσγειώσεις. Ένα αεροσκάφος όμως έχει τη δυνατότητα να προσγειωθεί και σταματήσει μόνο του. Δεν υπάρχουν πτήσεις χωρίς πιλότο στις εμπορικές πτήσεις, επειδή οι αυτόματοι πιλότοι δεν έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν έκτακτες καταστάσεις. Γι’ αυτό χρειάζεται ένας έμπειρος πιλότος.

• Μέχρι ποιο ύψος πετούν τα αεροπλάνα; Συνήθως πετούν σε ύψος 23.000 με 26.000 πόδια. Εάν ανέβουν πιο ψηλά θα χρειαστεί να κάψουν περισσότερα καύσιμα. Οι πιλότοι φροντίζουν να πετούν σε τέτοιο ύψος, ώστε να πετύχουν την οικονομικότερη κατανάλωση καυσίμου μέχρι να ολοκληρωθεί ένα ταξίδι. Στον εναέριο χώρο της Ελλάδας τα αεροπλάνα γενικά πετούν σε ύψος 23.000 ποδών. Στις ευρωπαϊκές και υπερατλαντικές διαδρομές ξεπερνούν λίγο τα 30.000 πόδια, δηλαδή περίπου τα 10,5 χιλιόμετρα.

• Τι είναι οι αεροχείμαρροι; Το  αεροπλάνο μπορεί να κινείται ακόμα πιο χαμηλά, όπου είναι πυκνότερη η ατμόσφαιρα αλλά λόγω των περισσότερων τριβών καταναλώνει περισσότερα καύσιμα. Αυτό δεν συμφέρει τις εταιρίες και οι πιλότοι εκμεταλλεύονται τους λεγόμενους αεροχειμάρρους δηλαδή τις μάζες αέρα που κινούνται με μεγάλες ταχύτητες, κάτι σαν οριζόντια ποτάμια μέσα στην ατμόσφαιρα. Έτσι καταφέρνουν να κινούνται γρήγορα και οικονομικότερα.

• Γίνεται απογείωση με ζέστη; Η απογείωση με ζέστη είναι πιο επικίνδυνη λόγω του αραιού αέρα. Γίνεται χειρότερη καύση στη μηχανή του αεροπλάνου και είναι μικρότερη η πίεση του αέρα στο φτερό άρα δυσκολεύει η απογείωση.

• Από τι μπορεί να επηρεαστεί ο χρόνος του ταξιδιού; Μια πτήση από Ελλάδα π.χ. προς Ισπανία μπορεί να διαρκέσει περισσότερο χρόνο από την Ισπανία προς την Ελλάδα γιατί το αεροπλάνο κινείται αντίθετα με τη φορά των αεροχειμάρρων.

• Γιατί υπάρχουν μικροσκοπικές τρύπες στα παράθυρα; Τα παράθυρα του αεροσκάφους είναι σε στρώματα από έξω προς τα μέσα. Υπάρχει ένα τζάμι, μετά κενό αέρος, άλλο ένα τζάμι στη μέση με μια τρυπούλα και άλλο ένα από πλαστικό, που εμποδίζει τους επιβάτες να γδάρουν το προηγούμενο. Η τρύπα χρειάζεται για να διατηρείται σταθερή η πίεση μέχρι το εξωτερικό τζάμι. Εάν το εξωτερικό σπάσει, το μεσαίο θα είναι σε θέση να διατηρήσει την πίεση στην καμπίνα χωρίς πρόβλημα».

• Η πλάτη του καθίσματος κατά την απογείωση και την προσγείωση πρέπει να είναι όρθια; Είναι θέμα ασφάλειας στην περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Εύκολα ο επιβάτης, αλλά και αυτός που κάθεται στην πίσω θέση μπορεί να σηκωθεί  και να βγει.

• Γιατί αλλάζει ο φωτισμός κατά την απογείωση και την προσγείωση; Όταν το αεροσκάφος προσγειώνεται τη νύχτα, το πλήρωμα χαμηλώνει τα φώτα της καμπίνας. Αυτό συμβαίνει ώστε τα μάτια να έχουν προλάβει να προσαρμοστούν στο σκοτάδι και να εκκενωθεί γρήγορα το αεροπλάνο σε περίπτωση που κάτι πάει στραβά. Παρομοίως, κατά την απογείωση το πλήρωμα ανεβάζει τα σκίαστρα των παραθύρων, ώστε να μπορούμε να δουν έξω σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης και να εκτιμήσουν ποια πλευρά του είναι πρόσφορη για εκκένωση.

• Μαγειρεύονται τα γεύματα μέσα στο αεροπλάνο; Στις υψηλού επιπέδου διεθνείς πτήσεις αυτό γίνεται, ενώ σε όλες τις άλλες δεν μαγειρεύουν στο αεροσκάφος. Τα γεύματα προετοιμάζονται δυο μέρες συνήθως πριν την πτήση και συσκευάζονται. Όταν ανέβουν οι επιβάτες στο αεροπλάνο το φαγητό μπαίνει στο φούρνο για 30 λεπτά και σερβίρεται.

• Γιατί το φαγητό είναι άνοστο; Εκτός του ότι ετοιμάζεται σε μεγάλες ποσότητες, άρα είναι χαμηλότερη η ποιότητα, επηρεάζεται κι από την πίεση του αέρα μέσα στο αεροπλάνο. Επίσης οι γευστικοί μας κάλυκες μουδιάζουν από την ξερή ατμόσφαιρα της καμπίνας.

• Γιατί το αλκοόλ επηρεάζει τον οργανισμό κατά το ταξίδι; Κατά τη διάρκεια της πτήσης το σώμα μας αφυδατώνεται πάρα πολύ. Σε μια πτήση 10 ωρών θα χάσουμε κατά μέσο όρο τουλάχιστον 2 λίτρα νερό. Πράγμα που σημαίνει ότι πίνοντας αλκοόλ, μας αφυδατώνει ακόμη περισσότερο.

• Γιατί τα αεροπλάνα αφήνουν γραμμές στον ουρανό; Οι λευκές γραμμές είναι απλά ίχνη συμπύκνωσης. Οι μηχανές απελευθερώνουν υδρατμούς κατά την καύση των καυσίμων. Όταν οι ατμοί ζεστού αέρα βγαίνουν στον δροσερό αέρα της ανώτερης ατμόσφαιρας, δημιουργούν αυτές τις λεπτές λευκές γραμμές.

• Κάνουν τα κινητά τηλέφωνα παρεμβολές; Τα κινητά εκπέμπουν σε χαμηλά VHF, ενώ τα συστήματα προσγείωσης π.χ. ILS εκπέμπουν σε συχνότητες UHF. Ο μοναδικός λόγος που δεν έχει επιτραπεί η χρήση των κινητών στα αεροπλάνα, είναι το κόστος των δορυφορικών συστημάτων και ότι ακόμα δεν έχει βρεθεί λύση στο πρόβλημα του θορύβου, όταν στις πτήσεις θα χτυπούν συνεχώς κινητά τηλέφωνα.

• Τι είναι το μαύρο κουτί; Καταρχάς να πούμε ότι το μαύρο κουτί δεν είναι μαύρο αλλά έντονο πορτοκαλί για να εντοπίζεται πιο εύκολα μιας και αυτό είναι το ζητούμενο. Τα πρώτα τέτοια κουτιά ήταν μαύρου χρώματος εσωτερικά επειδή περιείχαν φιλμ που έπρεπε να προστατεύεται από το φως. Μάλιστα έχει επικρατήσει η χρήση του όρου μαύρο κουτί και μεταφορικά για πράγματα που δεν γνωρίζουμε τι περιέχουν ή πως λειτουργούν ακριβώς.

Στην ουσία πρόκειται για μια ηλεκτρονική συσκευή μεγάλης αντοχής η οποία καταγράφει κάποιες χρήσιμες πληροφορίες οι οποίες μπορεί να διαλευκάνουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε το ατύχημα. Αποτελείται από δυο μέρη το CVR συσκευή καταγραφής των συνομιλιών και των επικοινωνιών που γίνονται στο πιλοτήριο και το FDR που καταγράφει κάποια δεδομένα της πτήσης όπως υψόμετρο και τη γενικότερη κατάσταση του αεροπλάνου.

Είναι κατασκευασμένο από ανθεκτικό υλικό όπως το τιτάνιο και αντέχει σε φωτιά και μεγάλη πίεση ακόμα και όταν πέσει σε μεγάλο βάθος στην θάλασσα. Εκπέμπει σήμα για 30 ημέρες μέχρι να το βρει κάποιος. Τοποθετείται στο πίσω μέρος του αεροπλάνου, στην ουρά όπου θεωρείται η καλύτερη θέση σε περίπτωση ατυχήματος.

• Γιατί τα αεροπλάνα έχουν άσπρο χρώμα; Το λευκό χρώμα προτιμάται τόσο πολύ στις βαφές των αεροσκαφών επειδή έχει την γνωστή ιδιότητα να απωθεί την ηλιακή ακτινοβολία. Λειτουργεί δηλαδή σαν αντηλιακό. Με το λευκό χρώμα μειώνεται τόσο η θερμοκρασία του αεροσκάφους, και άρα χρειάζεται και λιγότερη ενέργεια για την ψύξη της καμπίνας, αλλά και οι πιθανές βλάβες στο χρώμα (πχ σκουριά ή θαμπάδα) ή στα δομικά εξωτερικά στοιχεία του σκάφους από την ηλιακή ακτινοβολία! Αυτό το τελευταίο είναι και το πιο σημαντικό.

Οι εταιρείες εξοικονομούν αρκετά χρήματα από τον κλιματισμό του εσωτερικού της καμπίνας. Επίσης, στα σύγχρονα αεροσκάφη υπάρχουν διάφορα εξαρτήματα από σύνθετα υλικά που χρησιμοποιούνται στα συστήματα ελέγχου και στα συστήματα πλοήγησης. Και σε αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιείται λευκό χρώμα για την προστασία τους.

Καιρός είναι λοιπόν να προγραμματίσουμε το επόμενο αεροπορικό μας ταξίδι!

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΚΑΡΠΟΥΖΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ - ΧΗΜΕΙΑΣ