Οι λαϊκές αγορές Τρικάλων & Καλαμπάκας: μια νοσταλγική ματιά σε ένα θεσμό που άντεξε στον χρόνο

Έχετε σκεφτεί πως οι ταπεινές λαϊκές αγορές, από όπου αγοράζουμε μερικά από τα χρειώδη του σπιτιού μας, μπορεί να λειτουργήσουν ταυτόχρονα και σαν αξιοθέατο και πόλος τουριστικής έλξης;

Κάπως έτσι το βλέπουν στη γειτονική Ιταλία, όπου η λαϊκή αγορά έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα.

Ιδίως στον νότο, σε περιοχές της Καμπανίας, η λαϊκή αγορά θεωρείται περίπου (ή και χωρίς το περίπου) πολιτιστική κληρονομιά.

Αλλά και στην ίδια τη Ρώμη: δεν νοείται γνωριμία με την Αιώνια Πόλη με επίσκεψη μόνο στη Via dei Condotti ή στη Via del Corso με τα μοδάτα (και τσουχτερά στις τιμές) μαγαζιά μόδας ή ένας καφές σε κάποιο σικάτο café της Via Veneto, χωρίς μια επίσκεψη στις αγορές (εν είδει λαϊκών)  του Mercato Trionfale ή του Nuovo Mercato Esquillino.

Ας πάμε όμως στα δικά μας. Στην Ελλάδα.

Η λαϊκή αγορά είναι ο θεσμός της εβδομαδιαίας διοργάνωσης πώλησης φρέσκων τροφίμων, προϊόντων της γης κυρίως (αλλά και άλλων, διατροφής και μη, π.χ. ψάρια, ρουχισμό, υποδήματα κ.ο.κ.).

Κύριος σκοπός είναι ο εφοδιασμός των νοικοκυριών με βασικά προϊόντα κατευθείαν από τον παραγωγό.

Ο θεσμός είναι αμφίδρομος όμως. Δίνει τη δυνατότητα στους παραγωγούς να διοχετεύσουν τα προϊόντα τους κατευθείαν στον καταναλωτή.

Βέβαια, στις ελληνικές λαϊκές αγορές υπάρχουν δύο κατηγορίες πωλητών: Οι παραγωγοί και οι επαγγελματίες.

Οι παραγωγοί είναι αγρότες, μελισσοκόμοι, κτηνοτρόφοι, τεχνίτες υποδημάτων και ένδυσης κ.λπ., οι οποίοι διαθέτουν προς πώληση τα προϊόντα που παράγουν οι ίδιοι.

Οι επαγγελματίες, απ’ την άλλη, αγοράζουν τα προϊόντα από ανθρώπους που τα παράγουν, και τα πωλούν στις λαϊκές αγορές. Δεν τα παράγουν οι ίδιοι δηλαδή.

Η λαϊκή αγορά συνήθως διοργανώνεται μια φορά την εβδομάδα σε προκαθορισμένο μέρος, το ίδιο πάντα (μια πλατεία, ένας ή περισσότεροι δρόμοι κ.ο.κ.).

Διαρκεί λίγες ώρες. Συνήθως από το πρωί μέχρι λίγο μετά το μεσημέρι. Οι πάγκοι είναι φορητοί, συναρμολογούνται το πρωί και αποσυναρμολογούνται στο τέλος της αγοράς.

Για την άσκηση του επαγγέλματος πωλητή στις λαϊκές αγορές απαιτείται ειδική άδεια, δεν μπορεί ο καθένας που διαθέτει προϊόντα προς πώληση να τα πουλήσει στη λαϊκή αγορά με άλλα λόγια.

Στη χώρα μας ο θεσμός των «λαϊκών αγορών» ήταν γνωστός από τα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ακόμα.

Τότε ήταν το «παζάρι» και γινόταν στα αστικά κέντρα, μια καθορισμένη ημέρα της εβδομάδας.

Ο τρόπος λειτουργίας του παζαριού ήταν παρεμφερής με των λαϊκών αγορών και σκοπός του ήταν η κάλυψη βασικών αναγκών των νοικοκυριών και η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτάρκεια σε, ούτως ή άλλως, ολιγαρκείς, απομονωμένες και εν πολλοίς αποκομμένες μεταξύ τους, μικροκοινωνίες.

Στο πλαίσιο αυτό οι παραγωγοί (αγρότες, μελισσοκόμοι, κτηνοτρόφοι και τεχνίτες-μικροβιοτέχνες που κατασκεύαζαν ιδίως υποδήματα, ρούχα, δισάκια, σχοινιά, σκεύη, εργαλεία κ.α.) από την περιοχή πωλούσαν την παραγωγή τους απευθείας στους καταναλωτές.

Νομικά ο θεσμός των λαϊκών αγορών κατοχυρώθηκε πριν έναν αιώνα περίπου, το 1929, επί Κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου και φυσικά πέρασε από πολλά στάδια από τότε.

Η λαϊκή αγορά των Τρικάλων (η κεντρική τουλάχιστον γιατί, πρόσφατα σχετικά, έγιναν άλλες δύο περιφερειακά, σε συνοικίες) βρίσκεται στις «δίδυμες» οδούς Ηρώων Αλβανικού Μετώπου και 28ης Οκτωβρίου. Έχει επεκταθεί όμως και σε ολόκληρη την οδό Κολοκοτρώνη καθώς και σε μικρότερους, παρακείμενους, δρόμους.

Τον περασμένο χρόνο έγινε και η τελευταία επέμβαση στον χώρο, καθώς πέρα από τις τέντες που «φαίνονται» και «χτυπάνε στο μάτι», έγιναν κατασκευές και ανασκευές όπως διαπλατύνσεις νησίδας, ανακατασκευές πεζοδρομίων, έργα τακτοποίησης του χώρου, διαμορφώσεις και αναπλάσεις πέριξ της νησίδας κ.λπ.

Γεγονός είναι ότι η λαϊκή αγορά των Τρικάλων αποτελούσε και αποτελεί μια πανδαισία χρωμάτων, με τα λαχανικά και φρούτα της, τα λουλούδια της, τα είδη του νοικοκυριού, αλλά πάνω απ’ όλα, τους ανθρώπους της: από τον μικροπαραγωγό και τη γυναίκα απ’ το χωριό που διαθέτει τα λιγοστά απ’ τον κήπο και το κοτέτσι της ως τη νοικοκυρά που ψάχνει να γεμίσει το καλάθι της με τα χρειώδη της εβδομάδας.

Δεν πρέπει να παραβλέπουμε βέβαια και το γεγονός ότι η πόλη των Τρικάλων έχει παράδοση σ’ αυτού του είδους τις αγορές.

«Αρχινάει στα Τρίκαλα Λιάκο μ’ το παζάρι…», τραγούδησε ο Κώστας Βίρβος με τη φωνή της Λιζέτας Νικολάου. Η εμποροπανήγυρη, το «παζάρι», των Τρικάλων κάθε Σεπτέμβριο, είναι από τις μεγαλύτερες και γνωστότερες της Ελλάδας.

(Οι παλιές φωτογραφίες είναι ακριβώς απ’ τη λαϊκή αγορά Τρικάλων πριν μερικές δεκαετίες)

Αν όμως η λαϊκή αγορά των Τρικάλων έμοιαζε με καλειδοσκόπιο στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, αυτή της Καλαμπάκας ήταν ένα χωνευτήρι ανθρώπων και πληθυσμών της ευρύτερης περιοχής, ένα μεγάλο και ζωντανό λαογραφικό μουσείο.

Καραγκούνηδες ανηφόριζαν από τα χωριά του κάμπου, Χασιώτες κατέβαιναν απ’ τα Χάσια και Αντιχάσια, ανατολικά και βόρεια της Καλαμπάκας, Βλάχοι από τα δυτικά ορεινά, τα χωριά του πυρήνα και της περιφέρειας του Ασπροποτάμου, ως και Σαρακατσαναίοι και Μετσοβίτες.

Όλοι με τις παραδοσιακές φορεσιές τους…

Ο σαγιάς, το μπουραζάνι (ή και η φουστανέλα), το σιγκούνι (αν ήταν χειμώνας), η ποδιά (απαραιτήτως για τις γυναίκες), το ζουνάρι, το πουκάμισο, το γιλέκο, για τους άνδρες, τα διαβόητα γουρουνοτσάρουχα, ήταν τα ρούχα της λαϊκής αγοράς πριν την υιοθέτηση της αστικής ενδυμασίας, δυτικού τύπου.

Εννοείται πως και σήμερα οι άνθρωποι που συναντώνται στη λαϊκή της Καλαμπάκας, από τα ίδια μέρη έρχονται, απλά η κουλτούρα όλων έχει γίνει εν πολλοίς ίδια αφού διαμορφώνεται από παράγοντες έξω από το σπίτι και την οικογένεια του καθενός: τα ΜΜΕ, τους θεσμούς της εκπαίδευσης κ.λπ.

Παράγοντες όμοιους για όλους, όπως όμοια είναι πια τα ρούχα, οι συμπεριφορές, οι ανάγκες…

Η λαϊκή αγορά της Καλαμπάκας γίνεται στην οδό Ευθυμίου Βλαχάβα, γνωστό και κεντρικό δρόμο της πόλης, με τους Βράχους των Μετεώρων να αχνοφαίνονται στο βάθος.

Απίστευτο ίσως αλλά απόλυτα αληθινό, μία βόλτα στη λαϊκή αγορά της Καλαμπάκας λειτουργεί συμπληρωματικά με την επίσκεψη στα Μετέωρα, ιδίως για τους επισκέπτες εκτός Ελλάδας.

Οι φωτογραφίες τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με αυτά που τους εντυπωσίασαν - κυρίως αγροτικά προϊόντα και άνθρωποι -,  δεν απευθύνονται εδώ αλλά στους γνωστούς, συγγενείς και φίλους τους στις χώρες τους.

Είναι και αυτό ένα είδος ευπρόσδεκτης διαφήμισης των Μετεώρων και της περιοχής…

Τελικά οι λαϊκές αγορές θα εκσυγχρονιστούν κι άλλο ακολουθώντας κάθε τομέα της ζωής και της εποχής μας, είναι αναπόφευκτο (και όχι εξ ορισμού κακό), αλλά ο καθένας θα τις θυμάται όπως θέλει αναπολώντας την εποχή που συμβολίζουν.

Για το Δήμο Μετεώρων,

Γιώτας Ευθύμιος