Η νοθεία στα αλκοολούχα ποτά - Του Κωνσταντίνου Δ. Καρπούζα, Καθηγητού Φυσικής-Χημείας

Πολύ συχνά μαθαίνουμε, ότι έγινε νοθεία σε αλκοολούχα ποτά. Κάποιοι συνάνθρωποί μας είχαν σημαντικά προβλήματα υγείας καταναλώνοντας τα λεγόμενα ποτά μπόμπες, ενώ άλλοι δυστυχώς έχασαν την ζωή τους. Το ζήτημα αυτό της νοθείας ποτών έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις.

Τα κέρδη των κυκλωμάτων παραγωγής και διακίνησης είναι τεράστια και το ανησυχητικό είναι ότι ο αλκοολισμός των εφήβων, αυξάνεται διαρκώς. Οι μεγαλύτεροι στην ηλικία καταλαβαίνουν πολύ εύκολα ότι το ποτό τους δεν έχει καλή ποιότητα και παρόλα αυτά το πίνουν χωρίς διαμαρτυρίες. Τα παιδιά όμως, ούτε καταλαβαίνουν την ποιότητα, ούτε ελέγχουν πάνω στην εφηβεία τον εαυτό τους. Μιλάμε λοιπόν για οικονομικό έγκλημα, αλλά το κυριότερο για έγκλημα ζωής .

Γιατί νοθεύονται τα ποτά;

Γνωστό είναι ότι το μονοπώλιο του οινοπνεύματος το κατέχει το ελληνικό κράτος. Με αυτό τον τρόπο εισπράττει μεγάλους φόρους από το εμπόριό του και ελέγχει την χρήση του. Μια ποσότητα από το οινόπνευμα χρησιμοποιείται για την παρασκευή οινοπνευματωδών ποτών οπότε έχει μεγάλη φορολογία. Η υπόλοιπη χρησιμοποιείται για φωτιστική ή φαρμακευτική χρήση και συνεπώς νοθεύεται (το γνωστό μας μπλε οινόπνευμα) για να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παρασκευή ποτών.

Η μετουσίωση αυτή, η νοθεία δηλαδή, γίνεται με την προσθήκη μικρής ποσότητας μεθανόλης (ξυλόπνευμα) και κάποιες φορές με μικρή ποσότητα φωτιστικού πετρελαίου και γαλαζόπετρας. Η μεθανόλη λοιπόν είναι το πρώτο μέλος της ομόλογης σειράς των μονοσθενών αλκοολών όπως μαθαίνουμε στη Χημεία της Β’ Λυκείου και το δεύτερο μέλος είναι η αιθανόλη το γνωστό μας οινόπνευμα.

Η μεθανόλη έχει ισχυρή μεθυστική δράση και σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να προκαλέσει τύφλωση, παραλυσία ή και θάνατο. Ουσιαστικά λοιπόν είναι δηλητήριο, δεν ξεχωρίζει από το νοθευμένο μείγμα, άρα δεν χρησιμοποιείται στην παρασκευή ποτού αυτό το μπλε οινόπνευμα. Τα ασυνείδητα κυκλώματα βέβαια, δημιουργούν «φθηνά» ποτά, χρησιμοποιώντας το οινόπνευμα της μετουσιωμένης «παρτίδας», ποτά με μεθανόλη 4%, ασετόν 1%, νέφτι 1% και κανονικό οινόπνευμα 94%.

Η νοθεία των ποτών μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Ας τους προσεγγίσουμε.

Αραίωση με νερό.

Η πιο παλιά και απλή περίπτωση νοθείας είναι όταν σου δίνουν ποτό αραιωμένο. Ο πωλητής έχει αραιώσει το ποτό που παρήγγειλες π.χ. το κρασί με λίγο νερό. Αυτό δεν έχει κάποια αρνητική επίδραση στην υγεία αλλά στην τσέπη, αφού πληρώνεις το νερό για κρασί.

Το ούζο.

Το ούζο είναι ένα αλκοολικό διάλυμα 40 βαθμών με διάφορα αρωματικά. Περιέχει 40mL αιθανόλη σε 100mL ποτού. Δεν μπορεί να νοθευτεί με νερό. Αν κάποιος βάλει στο ούζο νερό αμέσως θολώνει. Ο κατασκευαστής προσθέτει μια χημική ένωση που λέγεται ανησόλη, που είναι υδρόφοβη ένωση. Διαλύεται στην αλκοόλη όχι όμως και στο νερό και έτσι αν προσθέσετε νερό στο ούζο τότε η ανησόλη δεν είναι πλέον διαλυτή και το ποτό θολώνει.

Ψεύτικη ετικέτα.

Σου σερβίρουν άλλο ποτό και όχι αυτό που ζήτησες. Θέλεις ουίσκι ακριβό και το πληρώνεις κανονικά, αλλά έρχεται στο τραπέζι σου ένα άλλο φθηνότερο ουίσκι, άλλης ετικέτας. Παράνομες βιοτεχνίες εμφιαλώνουν φθηνές απομιμήσεις και βάζουν ετικέτες ακριβών μπουκαλιών. Το χρώμα το πετυχαίνουν ρίχνοντας στο ποτό, καραμελόχρωμα και το άρωμα με κάποιο από τα υπάρχοντα άπειρα τεχνητά.

Νοθεία με βιομηχανικό οινόπνευμα.

Η πετροχημεία μπορεί να παρασκευάσει αιθανόλη από αιθυλένιο (αιθένιο) με τη γνωστή σε όλους τους μαθητές της Β΄ Λυκείου αντίδραση προσθήκης με τη χρήση κατάλληλου καταλύτη

αιθένιο + νερό → αιθανόλη.

Οι πρώτες ύλες είναι όμως καθαρές; Ποιες άλλες ουσίες τοξικές, καρκινογόνες κ.τ.λ. μπήκαν στην παραγωγή; Τα αποτελέσματα της δράσης τους δεν φαίνονται γρήγορα, αλλά μετά από πολλά χρόνια.

Νοθεία με μεθανόλη.

Το ύπουλο και ισχυρό δηλητήριο. Τα συμπτώματά της αρχίζουν να εμφανίζονται μετά από 12 ώρες, μετά την κατανάλωση του νοθευμένου ποτού. Στην αρχή φαίνεται ότι είναι μια απλή μέθη. Τα βαριά συμπτώματα έρχονται αργότερα, από τα προϊόντα στα οποία μεταβολίζεται η μεθανόλη μέσα στον οργανισμό, όταν αρχίζει να καταστρέφει το ήπαρ, τα νεφρά, το οπτικό νεύρο, προκαλεί βλάβες στους πνεύμονες, στην καρδιά και φυσικά στον εγκέφαλο.

Η μεθανόλη λοιπόν οξειδώνεται στο ήπαρ σε φαρμαλδεΰδη και αυτή με τη σειρά της σε μυρμηκικό οξύ. Η αυξημένη κατανάλωση προκαλεί συμπτώματα οξείας δηλητηρίασης και απαιτεί άμεση νοσηλεία στο νοσοκομείο. Σε περιπτώσεις κατανάλωσης λίγων ποτών τα συμπτώματα είναι πονοκέφαλος, ζάλη, βουητό στα αυτιά, ίλιγγος, ναυτίες, γαστρεντερικές διαταραχές, καταβολή δυνάμεων και διαταραχές στη μνήμη.

Μεθανόλη και τσίπουρο.

Το τσίπουρο βγαίνει με απόσταξη. Το οινόπνευμα που περιέχει προέρχεται από την αλκοολική ζύμωση όπως ακριβώς στο κρασί, αλλά για το κρασί χρησιμοποιούμε μόνο το γλεύκος (τον μούστο) των σταφυλιών ενώ για το τσίπουρο, την ρακή, τη τσικουδιά χρησιμοποιούμε όλα τα υπολείμματα από το πατητήρι, κουκούτσια, κοτσανάκια, τσάμπουρα κλπ.

Κατά τη ζύμωση τα σάκχαρα δίνουν την επιθυμητή αιθανόλη και ο ξυλώδης ιστός δίνει μεθανόλη η οποία γι’ αυτό ονομάζεται και ξυλόπνευμα. Μόλις ολοκληρωθεί η αλκοολική ζύμωση, περίπου μετά από ενάμιση μήνα, το οινόπνευμα διαχωρίζεται από τα άλλα συστατικά με απόσταξη.

Ο παραγωγός πληρώνει τον ανάλογο φόρο, για να πάρει την άδεια, ώστε να κάνει απόσταξη στο καζάνι, όπου τοποθετεί τα τσίπουρα. Βάζει φωτιά για να βράσει το περιεχόμενο και παίρνει την αλκοόλη που την ψύχει για να υγροποιηθεί.

Ο ευσυνείδητος και καλός τεχνίτης το πρώτο μέρος του αποστάγματος το κρατάει χώρια, για να το χρησιμοποιήσει για καύσιμο ή να το περάσει από δεύτερη απόσταξη. Αυτό το πρωτοστάλαγμα περιέχει μεν μεγάλη ποσότητα αιθανόλης, αλλά περιέχει επίσης και μεθανόλη.

Ο παραγωγός αν απορρίψει μεγάλη ποσότητα πρωτοσταλάγματος θα έχει απομακρύνει όλη την μεθανόλη και θα έχει επίσης απομακρύνει και μεγάλη ποσότητα αιθανόλης οπότε θα βγει αδύναμο σε αλκοολικούς βαθμούς το ποτό. Αν απορρίψει μικρή ποσότητα, θα έχει δυνατό ποτό αλλά θα περιέχει και μεγάλη ποσότητα μεθανόλης. Τι έχει συμβεί λοιπόν ο καταναλωτής δεν το γνωρίζει.

Θεραπευτική αντιμετώπιση δηλητηρίασης από μεθανόλη.

Τα πρώτα σημεία της δηλητηρίασης από τη μεθανόλη είναι δύσκολο να διακριθούν από τις συνήθεις συνέπειες του αλκοόλ και θα χρειαστούν 12 έως 24 ώρες για να εκδηλωθούν πλήρως. Οι διαταραχές από την όραση (θαμπή όραση, διαταραχές στην διάκριση των χρωμάτων, αδυναμία όρασης) είναι τα αρχικά σημάδια που πρέπει να θορυβήσουν τον πάσχοντα για να ζητήσει ιατρική βοήθεια.

Τα προβλήματα επιδεινώνονται εάν ο πότης παίρνει φάρμακα ή είναι ηλικιωμένος. Το αντίδοτο σε δύσκολες περιπτώσεις είναι η χορήγηση αιθανόλης, φομεπιζόλης, ή ενδοφλέβια χορήγηση όξινου ανθρακικού νατρίου. Αιμοκάθαρση γίνεται όταν η μεθυλική αλκοόλη στο αίμα ξεπεράσει τα 50 mg/mL και υπάρχει νεφρική ανεπάρκεια

Μέτρα πρόληψης.

• Να αποφεύγετε την κατάχρηση αλκοόλ. Οι υγιείς άνδρες κάτω των 65 ετών επιτρέπεται να πίνουν ως δυο ποτά την ημέρα, αλλά όσοι είναι πάνω από 65 ετών και οι γυναίκες, ένα ποτό.

• Αποφεύγετε να ζητάτε ποτήρια με ποτό. Προτιμήστε μπουκάλι και μάλιστα να το ανοίγουν μπροστά σας.

• Να μην ανακατεύετε όταν πίνετε διάφορα ποτά μεταξύ τους και να μην καταναλώνετε αλκοόλ με άδειο στομάχι.

• Να επιλέγετε προσεκτικά τα μπαρ όπου συχνάζετε.

• Να προμηθεύεστε  αλκοόλ μόνο από αξιόπιστα καταστήματα, όπως σούπερ μάρκετ και κάβες.

• Να αποφεύγετε  τα υπερβολικά φθηνά ποτά, ιδίως όταν τα προσφέρουν πλανόδιοι πωλητές ή μπάρμαν.

• Μάθετε τις ετικέτες των ποτών που πίνετε. Έτσι όταν θα φέρουν ένα μπουκάλι σε μαγαζί να αναγνωρίσετε τυχόν λάθη σε λογότυπα, γραμματοσειρές και ορθογραφία, καθώς και κακή ποιότητα χαρτιού, που μαρτυρούν ότι έχουν σερβίρει ποτό μπόμπα.

• Αν έχετε  εφαρμογή στο κινητό που σκανάρει τους γραμμωτούς κώδικες (barcodes), να σκανάρετε τον κωδικό του μπουκαλιού για να βεβαιωθείτε ότι είναι γνήσιος.

• Να ελέγχετε εάν το ποτό έχει «κατακάθια».

• Εάν η μυρωδιά ή η γεύση του ποτού φαίνεται περίεργη, μην το καταναλώσετε. Ειδικά εάν μυρίζει βερνίκι ή ασετόν, πιθανόν το ποτό θα είναι νοθευμένο.

Κοκτέιλ

Η πιθανότητα νοθείας είναι μεγάλη στα κοκτέιλ. Ο μπάρμαν μπορεί να βάλλει ότι θέλει! Ίσως βάλλει λοιπόν τη φθηνότερη vodka που έχει στο μπαρ, αυθεντική ή όχι και μπορεί να κρύψει τις όποιες ατέλειες του κοκτέιλ που φτιάχνει χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα μυρωδικά.

Πώς θα εντοπίσουμε το ποτό μπόμπα;

Το μοναδικό τεστ που κυκλοφορεί στο εμπόριο για μεθανόλη είναι αρκετά δύσχρηστο, χρειάζεται ψυγείο, είναι ακριβό και πωλείται μόνο στις ΗΠΑ.

Τα πραγματικά όργανα χημείας που έχουμε όλοι επάνω μας είναι η γεύση ή όραση και η όσφρηση. Άρα αυτές τις αισθήσεις πρέπει να μάθουμε να τις χρησιμοποιούμε σωστά. Πρέπει να γνωρίζετε ακριβώς το ποτό που πίνετε, ποια είναι η γεύση του, το άρωμά του, το χρώμα του, το μπουκάλι του. Αν ξέρετε το ποτό σας μπορείτε να καταλάβετε αν αυτό που σας φέρνουν είναι αυθεντικό.

Πρόσφατα είδαμε στις ειδήσεις ότι 98 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και άλλοι 200 νοσηλεύονται σε νοσοκομεία στην βορειοανατολική Ινδία μετά από κατανάλωση νοθευμένου αλκοόλ. Ευτυχώς τέτοιες εικόνες δεν είδαμε ακόμη στην Ελλάδα, όπου οι συνθήκες είναι καλύτερες. Ας προσέχουμε!

Το αλκοόλ είναι πηγή ευχαρίστησης, δημιουργεί όμως εξάρτηση.
Ναι στη λογική ποσότητα.
Όχι στη νοθεία.
Μακριά από τα παιδιά.
Αλκοόλ και οδήγηση δεν πάνε μαζί.

ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ
ΣΤΟΥΣ ΚΑΛΑΜΠΑΚΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΣΕ ΟΛΟΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ.
ΥΓΕΙΑ ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΙΑ.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΚΑΡΠΟΥΖΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ - ΧΗΜΕΙΑΣ