Κωνστάντιος, ηγούμενος Αγίου Στεφάνου Μετεώρων - Γράφει ο Σπυρίδων Βλιώρας, φιλόλογος

Στους σημερινούς διαδόχους και συνεχιστές του Σταγών Κλήμεντος και Αγίου Στεφάνου Κωνσταντίου
Μητροπολίτη Σταγών Θεόκλητο και ηγουμένη Αγίου Στεφάνου Χριστονύμφη

Βιογραφικά στοιχεία

Το 1847 στο μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου Μετεώρων ανέλαβε τα καθήκοντα του ηγουμένου ο Καλαμπακιώτης Κωνστάντιος Γεωργίου, διαδεχόμενος τον προηγούμενο Ιάκωβο που είχε αποβιώσει...

Διαβάζουμε στο χειρόγραφο 90¹ της αγιοστεφανίτικης μονής:² «Κατὰ τὸ 1847 ἔτος διεδέξατο τὸν ἀποβιώσαντα Ἡγούμενον κὺρ Ἰάκωβον ὁ νῦν εὐκλεῶς Ἡγουμενεύων Κύριος Κωνστάντιος, ἄνθρωπος ἀκεραίου καὶ ἀνεξαρτήτου χαρακτῆρος καὶ φύλαξ ἀκριβὴς τῶν ἱερῶν θεσμῶν τῆς ἀγίας ἡμῶν ἐκκλησίας.»

Η μονή του Αγίου Στεφάνου στα τέλη του 19ου αιώνα!

Στο ίδιο χειρόγραφο³ αναγράφεται ότι κατά τη διάρκεια της ηγουμενίας του αύξησε τον αριθμό των κτημάτων και κτισμάτων της μονής, κάνοντας αγορές στον Κονισκό, στην Κάτω Μπούρσιανη και στο Κουβέλτσι.

Όπως φαίνεται από άλλο χειρόγραφο της μονής, το 142, ο Κωνστάντιος αναγράφεται σε ισολογισμούς του μοναστηριού των ετών 1847 έως 1880.⁴

Στις 24 Ιανουαρίου του 1854, που επισκέφθηκε τη μονή του Αγίου Στεφάνου κάποιος μοναχός Θ.Χ. Μυριανθούσης, βρήκε ως ηγούμενο της μονής τον Κωνστάντιο και σύμβουλό του κάποιον Σωφρόνιο.⁵

Η μονή του Αγίου Στεφάνου στις αρχές του 20ού αιώνα

Στα 1857 ο Κωνστάντιος ανήγειρε ή μάλλον ανακαίνισε το κτήριο της τράπεζας του μοναστηριού καθώς και άλλα κτίσματα κοντά στον ναό του Αγίου Στεφάνου, «και αυτό μάς πληροφορεί μια επιγραφή που είναι εγχάρακτη με κεφαλαία γράμματα πάνω από την θύρα και σε ορθογώνια πλάκα: “Κατὰ τὸ, αωνζ’ (1857) σωτήριον ἔτος ἀνηγέρθη ἐκ βάθρων τὸ συνεχόμενον μέρος ἐκ τοῦ ἱεροῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Στεφάνου ἀρχαίου κτηρίου μέχρι τῆς σειρᾶς τοῦ ἡγουμενικοῦ δι' ἐπιμελείας τοῦ πανοσιωτάτου ἁγίου καθηγουμένου κυρίου Κωνσταντίου ἐκ χώρας Σταγῶν σὺν τῇ ἱερᾷ αὐτοῦ συνοδείᾳ, δαπάνῃ δὲ τῆς ἱερᾶς αὐτῆς μονῆς· ἐτελειώθη δὲ διὰ χειρὸς Βασιλείου καὶ Γεωργίου ἐκ χώρας Ζιωπάνου ἐν μηνὶ Ἀπριλίῳ 25, αωνη’ (1858)”».⁶

Μονή Αγίου Στεφάνου, 1917

15 Δεκεμβρίου 1863: δολοφονική απόπειρα εναντίον του

Στα φύλλα 33α έως 34β του κώδικα 90 της μονής του πρωτομάρτυρος Στεφάνου⁷ βρίσκουμε την εξιστόρηση των γεγονότων που οδήγησαν σε δολοφονική απόπειρα εναντίον του ηγουμένου της μονής Κωνστάντιου, γραμμένη από τον «Ἰωάννη ἱερέα καὶ οἰκονόμο ἐκ τοῦ χωρίου Χλωμοῦ τῆς ἐπαρχίας Δρυϊνουπόλεως».⁸ Ο ιερέας Ιωάννης διηγείται τα σχετικά «πρὸς τὸν ἐκ Καλαμπάκας Χρῆστον Χρηστάκην, ὅστις κατά τρόπον ληστρικὸν ἐλυμαίνετο καὶ ἐξεμεταλλεύετο τὴν Μονὴν Ἁγίου Στεφάνου τῶν Μετεώρων, μὴ διστάσας νὰ ὀργανώσῃ καί ἔνοπλον ἀπόπειραν κατὰ τῆς ζωῆς τοῦ ἡγουμένου τῆς μονῆς Κωνσταντίου.»⁹

Ο Καλαμπακιώτης Χρήστος Χρηστάκης, η «ἀνθρωπόμορφος τίγρις» όπως χαρακτηρίζεται, έπαιρνε μέλη της οικογένειάς του και ανέβαινε στο αγιοστεφανίτικο μοναστήρι όπου έτρωγαν, έπιναν και εκμεταλλεύονταν την περιουσία του μοναστηριού. Ο ηγούμενος Κωνστάντιος τόλμησε να αντιταχθεί και δέχθηκε αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα εναντίον του από τον Χρηστάκη τη νύχτα μεταξύ 15 και 16 Δεκεμβρίου 1863! Ας δούμε την «διήγησιν» του ιερέα Ιωάννη:

«(φ. 33α) Κακῇ μοίρᾳ ἐν Καλαμπάκᾳ ἐγεννήθη καὶ ζῆ εἰσέτι Χρηστάκης τις τοὐπίκλην φέρων Καλαμπάκας,¹⁰ ἡ ἀνθρωπόμορφος αὕτη τίγρις, ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας ῥοπὴν ἔχων εἰς τὰς ἀνοσιουργίας (…) (φ. 33β) καθάπαν δὲ τὸ ἔαρ ἑκάστου ἔτους μετὰ τῆς οἰκογενείας του διέμενεν εἰς τὴν Μονὴν κορεννύμενος τὴν αἰσχρὰν κοιλιοδουλίαν του. Ὅτε ὅμως κατὰ τὸ 1847 ἔτος διεδέξατο τὸν ἀποβιώσαντα Ἡγούμενον κὺρ Ἰάκωβον ὁ νῦν εὐκλεῶς Ἡγουμενεύων Κύριος Κωνστάντιος, ἄνθρωπος ἀκεραίου καὶ ἀνεξαρτήτου χαρακτῆρος καὶ φύλαξ ἀκριβὴς τῶν ἱερῶν θεσμῶν τῆς ἀγίας ἡμῶν ἐκκλησίας, (…) ἐκοινοποίησεν εἰς τὸν ἀνόσιον Χρηστάκην ὅτι πώποτε δὲν θὰ συγκατανεύσῃ νὰ φανῇ συνεπής τῆς διαγωγῆς τῶν προκατόχων του (…) (φ. 34α) (…) ἡ ἀνθρωπόμορφος αὕτη τίγρις ἔπνεε μένεα καταστροφῆς τοῦ καλοῦ κἀγαθοῦ ἡγουμένου κὺρ Κωνσταντίου· παρατρέχων τὴν ἐξιστόρησιν τῶν γεγονότων, περιορίζομαι εἰς τὴν ἀκριβῆ ἀντιγραφὴν τῆς ἐπομένης διατριβῆς ἐκ τῆς ὑπ᾽ ἀριθμὸν 764, ἡμερομηνία 7 Ἀπριλίου καὶ ἔτος σωτήριον 1864 ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐκδιδομένης ἐφημερίδος ἐπονομαζομένης “Βυζαντίς”.¹¹»

Και συνεχίζει την διήγηση ο ιερέας Ιωάννης, αντιγράφοντας αυτολεξεί από την εφημερίδα Βυζαντίς:

«Ἴσον ἀπαράλλακτον τῷ πρωτοτύπῳ: Ἄνθρωπός τις Χρηστάκης καλούμενος ἐκ Καλαμπάκας ἐκ νεαρᾶς αὐτοῦ ἡλικίας ῥοπὴν καὶ κλίσιν ἔχων εἰς τὰς ἀνοσιουργίας καὶ μηδὲν ἱερὸν καὶ ὅσιον ἔχων ἐν ἑαυτῷ (…) (φ. 34β) (…) καὶ τέλος ἔπεμψεν ἀνθρώπους ἐξ αὐτῆς τῆς Μονῆς τὴν νύκτα τῆς 15 πρὸς τὴν 16 τοῦ μηνὸς Δεκεμβρίου,¹² ὥραν 6 μ.μ., οἵτινες εἰσῆλθον ἔνοπλοι εἰς τὸ κελλίον τοῦ ἡγουμένου τῆς ἀνωτέρω Μονῆς Κωνσταντίου, ἐξ ὧν ὁ θρασύτερος, ὡς ὁ προδότης Ἰούδας, ἐπυροβόλησε κατὰ τοῦ ἀθώου ἡγουμένου ὄντος ἐξύπνου ἐπὶ τῆς κλίνης του, ἀλλά, θείᾳ συνάρσει, ἡ στυγερὰ αὕτη καὶ μιαιφόνος πρᾶξις δὲν ἐξετελέσθη, μόνον ἔξωθι τοῦ πιστολίου σπινθηροβολήσαντος (…) ὁ ἡγούμενος ἔστη ἐπὶ ποδῶν καὶ ἀφήρεσεν, ὡς ἐκ θαύματος, τὸ πιστόλιον ἀπὸ τὰς μιαρὰς χεῖρας τοῦ θρασυδείλου καὶ τρισαθλίου φονέως του (…). Διασωθεὶς ὡς ἐκ θαύματος ὁ ἡγούμενος κὺρ Κωνστάντιος ἠγωνίσθη γενναίως ὑπὲρ τῶν δικαιωμάτων τῆς Ἱερᾶς Μονὴς (…)».

Παρόμοιες περιπτώσεις με του Χρηστάκη είχαμε και παλαιότερα στα Μετέωρα. «Τὰ πλεῖστα δὲ τούτων εἰς κοσμικῶν χεῖρας διείποντο καὶ ηὑρίσκοντο, ἵνα μὴ εἴπω διεσπῶντο καὶ ἠφανίζοντο. (…) Ἡ αὐτὴ¹³ πϛ' χρόνους ὑπό τινος Μιχαὴλ Μουχθουρᾶ, ἔχοντος καὶ δύο παῖδας (…) ἡ δὲ μονὴ τοῦ Παντοκράτορος ὑπό τινος Στραβοθοδώρη, μηδένα ἄλλον τινὰ ἐσχηκότος, εἰ μὴ γυναῖκά που κρυπτῶς (…) Εἰς δὲ τοῦ Καλλιστράτου κατσίβελοι ἀπλίκευαν καὶ ἐκατοίκουν. Εἰς τὴν ἁγίαν Τριάδα καὶ ἐκεῖ τὰ ὅμοια»!¹⁴

Σύνδεση με Δωρόθεο Σχολάριο

Δωρόθεος Σχολάριος¹⁵

Ο ηγούμενος Κωνστάντιος είχε φιλικές σχέσεις με τον διακεκριμένο κληρικό και επίσκοπο, διευθυντή της Μεγάλης του Γένους Σχολής και εθνικό ευεργέτη Δωρόθεο Σχολάριο¹⁶ (1812-1888), που καταγόταν από την Βενδίστα (Αμάραντο) Καλαμπάκας. Τον Μάιο του 1875 ο Δωρόθεος όρισε τον Κωνστάντιο πληρεξούσιο για τις εργασίες ανέγερσης της Δωροθέας Σχολής στα Τρίκαλα.¹⁷

Στις 22 Μαρτίου του 1875 ο Κωνστάντιος απέστειλε επιστολή στον Δωρόθεο, στην οποία καταρχάς δικαιολογείται για την αργοπορημένη απάντησή του σε προγενέστερη του Δωροθέου επιστολή. Ο λόγος ήταν ο βαρύς χειμώνας που ενέσκηψε στην Καλαμπάκα τη χρονιά εκείνη καθώς και η επιζωοτία, δηλαδή μεταδοτική αρρώστια, που έπληξε τα ζώα της μονής του.¹⁸

Στη συνέχεια, αφού συζητήσει τα σχετικά με την Δωροθέα Σχολή στα Τρίκαλα, γράφει και τα εξής: «δεύτερον δὲ λόγου θέσις εἶναι ἡ ἐν Καλαμπάκᾳ, τῆς ὁποίας τὴν ἀλληλοδιδακτικὴν σχολὴν καὶ τὴν προμήθειαν τῶν ἀπαιτουμένων εἰς τὴν σπουδὴν ὑπὲρ τῶν ἀπόρων μαθητῶν ἀνέλαβε πρὸ μικροῦ ἡ ἱερά μου Μονή.»¹⁹

Τον 19ο αιώνα λειτουργούσαν στην Καλαμπάκα δύο σχολεία, ένα Αλληλοδιδακτικό με 40 μαθητές το σχολικό έτος 1870-1871, κι ένα Ελληνικό, με 20 μαθητές κατά το ίδιο έτος.²⁰ Φαίνεται λοιπόν πως η μονή του Αγίου Στεφάνου και ο ηγούμενός της Κωνστάντιος είχε φροντίσει για την οικονομική και άλλη στήριξη της αλληλοδιδακτικής²¹ σχολής στην Καλαμπάκα²² και ανέλαβε μάλιστα και τα έξοδα για τις σπουδές απόρων μαθητών της περιοχής.

Μάλιστα, την ίδια περίοδο είχε κτιστεί και το «επιβλητικό και μεγαλόπρεπο για την εποχή εκείνη κτήριο της Επισκοπής Σταγών», «ἀνεγερθὲν ἐκ βάθρων ἐν ἔτει 1874, διὰ συνδρομῆς τοῦ θεοφιλεστάτου ἐπισκόπου Σταγῶν Κλήμεντος²³ καὶ ἐξόδων τῆς Ἐπαρχίας καὶ τῇ ἐπιστασίᾳ Κωνσταντίου ἡγουμένου Ἁγίου Στεφάνου»²⁴ και που ήδη από τότε χρησιμοποιούνταν και για διδακτικούς σκοπούς.

Το κτήριο της Επισκοπής Σταγών
(από το φωτογραφικό αρχείο της Λιλίκας Λιάπη-Κιλμπασάνη)

Από αυτήν την επιστολή και άλλες του Κωνσταντίου, που έχουν σωθεί, διαπιστώνουμε την μεγάλη μόρφωσή του και την ευχέρειά του στο χειρισμό του λόγου: «Διατρανῶν δὲ τὴν ἄκραν μου εὐπείθειαν καὶ προθυμίαν εἰς πᾶν ὅ,τι ἤθελε μὲ θεωρήσει συντελεστικὸν τῶν γενναίων αὐτῆς βουλευμάτων καὶ γονυκλινὴς κατασπαζόμενος τὴν χαριτόβρυτον δεξιὰν αὐτῆς ὑποσημειοῦμαι βαθυσεβάστως. / Ἐν Τρίκκῃ, τῇ 22 Μαρτίου 1875. / Τῆς εὐεργετικωτάτης καὶ προσκυνητῆς μοι αὐτῆς Σεβασμιότητος θεράπων ὑποκλινέστατος καὶ ταῖς διαταγαῖς αὐτῆς εὐπειθέστατος, τοῦ ἁγίου Στεφάνου ἡγούμενος, Κωνστάντιος.»

Από άλλη επιστολή της 12ης Απριλίου 1875 φαίνεται η μεγάλη αγάπη, εκτίμηση και σεβασμός του Δωροθέου προς τον μορφωμένο και φιλοπάτριδα Κωνστάντιο: «Ἐν τῇ κοινῇ δὲ συνδιασκέψει προσκληθήτω καὶ ὁ κ. Κωνστάντιος, ἡγούμενος τοῦ ἁγίου Στεφάνου, ὃν λίαν τιμῶ καὶ ἀγαπῶ διὰ τὴν φιλομουσίαν του καὶ φιλοπατρίαν.»

Από άλλη επιστολή του προς τον Δωρόθεο, στις 20 Απριλίου του 1875, φαίνεται και η συνετή οικονομική σκέψη και διαχειριστική ικανότητα του Κωνστάντιου: «τὰ χρήματα δέον ἵνα κατατεθῶσι οὐχὶ εἴς τινα τῶν ἐνταῦθα μονῶν, οἷαν καὶ ἡ ἔκθεσις ὑποδείκνυσι τὴν μονὴν τοῦ Δοσίκου, διότι ἡ κατάσταστς τῶν μονῶν συνέχεται μετὰ τῶς καλῆς ἢ κακῆς διαχειρίσεως τῶν ἑκάστοτε διευθυνόντων, καὶ κατ’ ἀκολουθίαν, ὁ σκοπὸς βαδίζει ἐπὶ ἀνωμάλου ἐδάφους. Ἡ μόνη δὲ ἀσφαλεστάτη χρησιμοποίησις τῶν κεφαλαίων αὐτῶν φαίνεταί μοι ἡ δι’ αὐτῶν ἀγορὰ γαιῶν ἐν ὁμάδι ἀγροτικῶν, διότι μόνη ἡ τοιαύτη περιουσία ἔστι καὶ ἐσαεὶ ἄφθιτος καὶ τόκον κατὰ μέσον ὅρον φέρει 10%. Ἐπειδὴ δὲ ἡ τοιαύτη χρησιμοποίησις φαίνεται ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀνέφικτος, τότε μέχρις οὗ παραστῇ εὐκαιρία κάλλιον ἵνα κατατεθῶσι παρὰ τῇ ἐθνικῇ τραπέζῃ· ὁ δὲ τόκος 6% κατ’ ἀρχὰς ἐπαρκεῖ, διότι καὶ αἱ σχολαὶ σὺν τῷ χρόνῳ ἀναπτύσσονται. Ὡς τελευταίαν ὅμως καὶ σπουδαιοτέραν παρατήρησίν μου συνίστημι ὅτι, εἰ δυνατόν, ἡ σχολή, ἵνα θεωρηθῇ καὶ ἐγκριθῇ ὑπὸ τῆς κυβερνήσεως ὡς νομικὸν πρόσωπον, ἔχον ἀνεξάρτητον περιουσίαν, δικαιώματα, ὑποχρεώσεις καὶ ἀνεξάρτητον διοίκησιν, καὶ κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπον ἔσται ὑπὸ τὰ ὄμματα παντὸς πατριώτου.»²⁵

Στις 7 Μαΐου του 1875 ο μητροπολίτης Τρίκκης²⁶ Κωνστάντιος γράφει στον Δωρόθεο για τον συνονόματό του «Πανοσιολογιώτατο Καθηγούμενο τῆς τοῦ ἁγίου Στεφάνου ἱερᾶς Μονῆς κύριον Κωνστάντιον» ότι «πρὸς ἀνέγερσιν τῆς Δωροθέας Σχολῆς προκαταβάλει τό γε νῦν ἐκ μέρους τῆς ὑμετέρας Σεβασμιότητος 5 χιλιάδας ὀκάδας ἀσβέστου, ἣν καὶ ἀπέστειλεν ἡμῖν πληρώσας πρὸς ἀγορὰν αὐτῆς 1.000 γρόσια. Ἡ προκαταβολὴ αὕτη τῆς Αὐτῆς Πανοσιολογιότητος κατὰ τοῦτο ὑπάρχει σπουδαία καὶ ἀξιέπαινος, καθ’ ὅσον νῦν ἐστιν ὁ κατάλληλος καιρὸς πρὸς ἀγορὰν τῆς πρὸς οἰκοδομὴν ἀναγκαίας ὕλης, ἵνα τὸν προσεχῆ Σεπτέμβριον ἄρξηται ἡ ἀνέγερσις τῆς σχολῆς.»²⁷

Το μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου στα 1890!

Μια τελευταία αναφορά που έχουμε για τον Κωνστάντιο ως ηγούμενο αναφέρεται από τον Δημήτριο Καλούσιο, που διάβασε μια σχετική επιγραφή: «ο Εσταυρωμένος στο τέμπλο του Αγίου Χαραλάμπους “ἐγράφη 1875 ἐπὶ Κωνσταντίου ἡγουμένου”».²⁸

1884: Παύση από την ηγουμενία

Ενώ ο ηγούμενος Κωνστάντιος επέδειξε τόσο θαυμαστό κοινωνικό και πνευματικό έργο, στα 1884, μετά από 37 ολόκληρα χρόνια στην ηγουμενία της μονής του Αγίου Στεφάνου, κρίθηκε «ἀνίκανος διοικεῖν» και κηρύχθηκε έκπτωτος από τα ηγουμενικά του καθήκοντα! Στη θέση του τοποθετήθηκε ο ιερομόναχος Γρηγόριος Αντωνιάδης, που μετατέθηκε από την Αθήνα γι᾽ αυτόν τον σκοπό.

Φαίνεται ότι, ενώ είχε αρμονική συνεργασία και σχέσεις με τον μητροπολίτη Σταγών Κλήμεντα (1873-1880), μόλις ανέλαβε επίσκοπος στους Σταγούς ο Μελέτιος Γ᾽ (9/4/1880-5/1893), τελευταίος επίσκοπος πριν την κατάργηση της Μητρόπολης Σταγών και της συγχώνευσής της με την μητρόπολη Τρίκκης, δημιουργήθηκαν ανυπέρβλητα προβλήματα στις μεταξύ τους σχέσεις και η ρήξη τους υπήρξε αναπότρεπτη.

Αλλά και παλαιότερα, στα 1873, «σημειώθηκε κάποια διαμάχη μεταξύ των επισκόπων Τρίκκης Κωνσταντίου και Σταγών Μελετίου²⁹ σχετικά με τη λειτουργία των σχολείων στα Τρίκαλα και την Καλαμπάκα. Σε σχετική επιστολή του ο Δωρόθεος σημειώνει ότι “η διαίρεσις των σχολείων εις Τρικκαία και Σταγωνίτικα ασύμφορος και ανίσχυρος· εκτός, αν οι Τρικκαίοι απαιτούσιν υπεροχήν, προσβάλλουσιν ή ταπεινούσι τους φιλοτίμους και ευφυείς Σταγωνήτας”.»³⁰

Μάλιστα, στη βραχύβια εφημερίδα των Τρικάλων «Οἱ Ἐργάται» γράφτηκε ένα σύντομο άρθρο, στις 18 Φεβρουαρίου του 1884, με τίτλο «Μονὴ Ἁγίου Στεφάνου Μετεώρων», που έπαιρνε το μέρος του έκπτωτου ηγουμένου. Ας το διαβάσουμε:

Μονὴ Ἁγίου Στεφάνου Μετεώρων

Εφημερίδα Οἱ ἐργάται, 18/2/1884³¹

Οἱ ὑπὲρ τὴν Καλαμπάκα ὑψαύχενες αἱρόμενοι βράχοι, γνωστότατοι ὑπὸ τὸ ὄνομα «Μετέωρα», ὡς ἐκ τῆς ἐκπληκτικῆς αὐτῶν πρὸς τὰ πέριξ χθαμαλὰ ἀντιθέσεως καὶ τῆς ἀσφαλείας, ἣν παρείχοντο πρὸς πᾶσαν ἐπιβουλὴν ἢ ἐπιδρομήν, δὲν ἠδύναντο ἢ νὰ ἐφελκύσωσι τὴν ἰδιαιτέραν προσοχὴν τῶν ἀρχόντων τοῦ Βυζαντίου, ὅσοι τῷ μυστικισμῷ χαίροντες εὐκόλως ἀντήλλασσον πρὸς τὸ ῥάσον τὴν ἁλουργίδα. Τοιουτοτρόπως οἱ θεόξεστοι αὗται ὀλύμπιοι στῆλαι ἐστεφανώθησαν πᾶσαι δι᾽ εὐκτηρίων οἴκων καὶ ἱερῶν ἱδρυμάτων, εἴκοσι δὲ καὶ τέσσαρα ἠριθμοῦντο μοναστήρια ἐν τῇ ἀκμῇ τοῦ ἱεροῦ ἐκείνου οἴστρου.

Ἀλλὰ τὸ τρικυμιῶδες καὶ βαρυκύμαντον τῆς Τουρκοκρατίας πέλαγος ἠδυνήθησαν νὰ διαπλεύσωσι καὶ προσορμισθῶσιν ὁπωσδήποτε σῶα εἰς τὸν περιπόθητον τῆς Παλιγγενεσίας λιμένα τέσσαρα μόνον, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἀνθεῖ καὶ ἀκμάζει ἡ τοῦ Ἁγίου Στεφάνου μονή.

Ἡ μονὴ αὕτη, διὰ λόγους γνωστούς, εἰς βαρέα ὑποκύψασα χρέη, εἶχε περιέλθει εἰς ἀποσύνθεσιν, ὅτε τῷ 1847 ἀναλαβὼν τὴν διεύθυνσιν αὐτῆς ὁ ἐκ τῆς κουρᾶς αὐτῆς κ. Κωνστάντιος Γεωργίου, διατηρήσας δὲ τὸ ἀξίωμα αὐτοῦ ἐπὶ 37 ἔτη, μέχρι σήμερον, ἠδυνήθη καὶ τὰ χρέη νὰ ἀπαλείψῃ καὶ τὰς οἰκοδομὰς νὰ ἀνακαινίσῃ καὶ καθωραΐσῃ καὶ τὰ κτήματα νὰ αὐξήσῃ καὶ πάντα νὰ διαθέσῃ εἰς τρόπον, ὥστε ἐν μέσῳ τῆς κύκλωθεν, ὡς πρὸς ταῦτα ἂς εἴπωμεν, ἐρημίας καὶ ἀθλιότητος, ἡ ἱερὰ αὕτη Μονὴ νὰ διαλάμπῃ καὶ διακρίνηται καὶ ἐπισπᾶται τὸν ἔπαινον παντὸς ἐπισήμου ξένου τὰ Μετέωρα ἐπισκεπτομένου.

Τὴν ἀνθοῦσαν ταύτην Μονὴν ἐπεσκέφθη ἐν σώματι καὶ ἡ ἐπὶ τῆς παραχωρήσεως τῶν μερῶν διεθνὴς ἐπιτροπὴ³² καὶ ὁ σεπτὸς ἡμῶν Ἄναξ.³³

Ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ το 1938 έξω από την Κωνσταντίειο Σχολή³⁴

Καὶ ὅμως ἐνῷ τοσαῦτα βροχηδὸν διενεμήθησαν ἐνταῦθα παράσημα, οὐδεὶς τῶν παῤῥησίαν ἐχόντων συνέστησε τοῦτο καὶ ὑπὲρ τοῦ τοσαῦτα καμόντος ἐπὶ τέσσαρας δεκαετηρίδας Κωνσταντίου, τοσαῦτα δὲ καὶ εἰς τὸν βωμὸν τῶν Μουσῶν προσκαύσαντος θυμιάματα, αὐτοῦ πάντοτε ὑπερέχοντος ἐν πάσῃ ὁμοίᾳ συνεισφορᾷ καὶ δαπάνῃ.

Εὐτυχῶς ὅμως δὲν ἔμεινε καὶ ὅλως ἀβράβευτος ὁ καλόγηρος οὗτος, καὶ ἰδοὺ περὶ τὰ τέλη τοῦ λήξαντος κηρύσσεται ἔκπτωτος τῆς ἡγουμενίας! Ὡς ἀνίκανος διοικεῖν!!!

Πέμπεται δὲ Ἀθήνηθεν ἀντ᾽ αὐτοῦ ὁ κ. Γρηγόριος Ἀντωνιάδης. Καὶ περὶ μὲν τοῦ νέου τούτου ἡγουμένου οὐδὲν ἔχομεν εἰπεῖν· τιμῶμεν δὲ αὐτὸν ὡς λόγιον ἄνδρα καὶ θὰ ἐπαινέσωμεν ὡς συνετόν, ἂν νέηλυς ὢν καὶ τῶν ἐνταῦθα ἄπειρος, δείξῃ ὅτι δύναται νὰ ἐπωφελῆται τῆς πρακτικῆς τοῦ προκατόχου του πείρας.

Περὶ τῆς παύσεως ὄμως τοῦ κ. Κωνσταντίου ἐπιμείναντες νὰ ἀνεύρωμεν τὸν λόγον δὲν ἠδυνήθημεν. Εἶπον ἡμῖν τὴν ἔλλειψιν σεβασμοῦ πρὸς τὸν προϊστάμενον Ἀρχιερέα Σταγῶν· ἀλλὰ τοῦτο ἠδύνατο να διορθωθῇ καὶ δι᾽ ἄλλων μέσων ἢ καὶ διά τινος πειθαρχικῆς ποινῆς· εἶπον ἡμῖν ἄλλα καὶ ἄλλα, ἀλλὰ πάντα ἐφάνησαν ἀνεπαρκῆ.

Ἰατρῶν δέ τινες παῖδες ἠθέλησαν νὰ ἐξηγήσωσι ἡμῖν ἰατρικῶς τὸ πρᾶγμα λέγοντες ὅτι, ὥσπερ ἡ μεγάλη ἀτονία, οὕτω καὶ ἡ ὑπερβάλλουσα εὐεξία ἐπικίνδυνος ἀποβαίνει, ἡ δὲ ἐπιστήμη ἐν τοιαύταις περιπτώσεσι συνιστᾷ τὴν ἀφαίμαξιν. Τῇ ἀληθείᾳ λίαν πειστικὰ ἐφάνησαν λέγοντες, ἀλλ᾽ ἡμεῖς μὴ θέλοντες ν᾽ ἀκούσωμεν τὸ «Μάντι κακῶν» ἐπαφίεμεν εἰς τὸν σοφώτατον χρόνον τὴν ἀλάθητον ἐξήγησιν, ἀρκούμενοι ἐν τῷ παρόντι νὰ κηρύξωμεν ὅτι ἡ Πατρὶς τὴν μεταβολὴν ταύτην προσεῖδε μὲ ἀποστροφὴν καὶ ἀπογοήτευσιν.

 
Μετά την απομάκρυνση από τα ηγουμενικά καθήκοντα

Χαρακτηριστικά της ρήξης στις σχέσεις Κωνστάντιου και μητροπολίτη Μελέτιου Γ’ είναι και όσα αναφέρει ο Φώτης Κοτοπούλης:³⁵ «Ο Ξενώνας είναι ένα ευρύχωρο διαμέρισμα που χρησιμεύει για αίθουσα υποδοχής και κατέχει τη μεσημβρινή πλευρά του μοναστηριού. Επί του τοίχου βρίσκονται κρεμασμένες εικόνες των δεσποτάδων που ήσαν μητροπολίτες. Ανάμεσά τους άλλοτε βρισκότανε και η εικόνα του φιλομούσου ηγουμένου της μονής του Αγίου Στεφάνου, Κωνσταντίου Γεωργίου από Σταγούς, δαπάναις του οποίου κατά το 1893 έγινε η Κωνστάντιος (sic) Σχολή της Καλαμπάκας. Τώρα ποιος ο λόγος της απομακρύνσεως της εικόνας από το μέσον και ποιος ο ενεργήσας ζηλοτύπως την απομάκρυνσιν γνωρίζει μόνον ο ετάζων καρδίας, αλλά νομίζω ότι πρόσωπα τα οποία καθ’ οιονδήποτε τρόπο φιλανθρωπικά ενήργησαν πρέπει οι εικόνες τους να κατέχουν την πρωτεύουσα θέση και να επιδεικνύονται προς μίμηση και άλλων.»

Μετά την εκδίωξή του ο Κωνστάντιος ανήγειρε στην γενέτειρα πόλη του Καλαμπάκα Σχολή³⁶ το 1893, που ονομάστηκε με τ’ όνομά του και έφερε την επιγραφή: «ἐγένετο δαπάναις Κωνσταντίου Γεωργίου, ἡγουμένου μονῆς Ἁγίου Στεφάνου, ἐν ἔτει 1893».³⁷ Ακόμη «πρόσφερε 80.000 χρυσές δραχμές για την ανέγερση Γυμνασίου στα Τρίκαλα,³⁸ μιμούμενος, προφανώς, το παράδειγμα του γνωστού Δωροθέου Σχολαρίου. Το ποσό των 80.000 χρυσών δραχμών υποπτευόμαστε ότι ο Κωνστάντιος το διέθεσε μάλλον ως ηγούμενος της Μονής του Αγίου Στεφάνου. Ένα τόσο μεγάλο ποσό δεν είναι εύκολο να αποτελούσε περιουσία ενός μοναχού. Δεν αποκλείεται, όμως, να εκποίησε την πατρική περιουσία του, αλλά και πάλι τέτοιο ποσό δεν φαίνεται λογικό για την αξία μιας περιουσίας στην Καλαμπάκα. Ίσως η έρευνα κάποιου Καλαμπακιώτη στο Υποθηκοφυλακείο της πόλης του να φωτίσει το ως άνω ζήτημα.»³⁹

Πορφύριος Ουσπένσκι

Περιηγητές

Σώζονται επίσης και μαρτυρίες πολλών ξένων περιηγητών που επισκέφτηκαν την Καλαμπάκα και τα Μετέωρα και συνάντησαν τον ηγούμενο Κωνστάντιο, όπως ο Πορφύριος Ουσπένσκι (Порфирий Успенский), τις οποίες όμως θα αναφέρουμε σε ευθετότερο χρόνο.

Η Κωνσταντίειος Σχολή σε μεταπολεμική φωτογραφία.

«Κτίστηκε το 1893 με έξοδο του Κωνστάντιου, ηγουμένου της Ιεράς Μονής Αγίου Στεφάνου. Το 1943 κάηκε από τους Γερμανούς. Επισκευάστηκε μετά την απελευθέρωση, οπότε και καταργήθηκε η κεντρική είσοδος του σχολείου με τη μαρμάρινη σκάλα που ήταν στη δυτική πλευρά. Σε τούτο το Σχολείο στεγαζόταν στη δεκαετία του 1930 οι τέσσερις τάξεις του Δημοτικού Σχολείου και στη δεκαετία του 1950 το Γυμνάσιο (Από το φωτογραφικό αρχείο της Φρόσως Τάσιου-Παπαγεωργίου)».⁴⁰

Ονοματολογικά

Όνομα

Κι ερχόμαστε στα σχετικά με το όνομα του Κωνστάντιου και της σχολής του. Το όνομα Κωνστάντιος, όπως και τα ομόρριζα Κωνσταντίνος και Κώνστας, είναι λατινικής προέλευσης: ελληνιστική κοινή Κωνστάντιος < λατινική Constantius < consto + -ius < sto < πρωτοϊταλικά *staēō < ινδοευρωπαϊκή *sth₂éh₁yeti < *steh₂- (ἵστημι). Οι πιο γνωστοί Κωνστάντιοι είναι ο Κωνστάντιος Χλωρός (Κωνστάντιος Α’, Ρωμαίος αυτοκράτορας, 305-306 μ.Χ.), ο Κωνστάντιος Β’ (αυτοκράτορας από το 337 ως το 361 μ.Χ.) και ο Κωνστάντιος Γ’ (συναυτοκράτορας το 421 μ.Χ.).

Τον 19ο αιώνα, δύο πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, ο Κωνστάντιος Α’ και ο Κωνστάντιος Β’, φέρουν το ίδιο όνομα, ενώ στην περιοχή μας έχουμε τους επισκόπους Κωνστάντιο Α’ Τρίκκης (τέλος 17ου αιώνα), Κωνστάντιο Β’ Τρίκκης (1739-1765) και τον επίσκοπο Τρίκκης και αργότερα Φαναριοφερσάλων Κωνστάντιο Ισαακίδη (1868-1876), σύγχρονο του Δωρόθεου Σχολάριου και του αγιοστεφανίτη Κωνστάντιου. Να μην ξεχάσουμε να αναφέρουμε και το ασκητήριο με την ονομασία «Κελί του Κωνστάντιου» στις υπώρειες του βράχου Σουρλωτή στο Καστράκι, κοντά στον κοιμητηριακό καστρακινό ναό του Αγίου Νικολάου καθώς και τον Κωνστάντιο επίσκοπο Σταγών του 1433.

Επίθετο

Και το επίθετο που προσδιορίζει τον Κωνστάντιο πώς θα το γράψουμε; Με -ι- ή με -ει-; Σε άλλα βιβλία γράφεται με -ι- (Κωνστάντιος) και σε άλλα με -ει- (Κωνστάντειος). Παίρνοντας μέρος στη σχετική συζήτηση που ξεκίνησε στην πόλη μας με αφορμή την παραχώρηση της ομώνυμης σχολής στη Μητρόπολη Σταγών και Μετεώρων, θα πούμε την άποψή μας. Ας δούμε τα λεξικά:

Λεξικό Ακαδημίας

   1. -ειος¹, α, ο (προφέρεται σε δύο συλλαβές): κατάληξη επιθέτων που παράγονται από κύρια ονόματα ή σπανιότερα ουσιαστικά: αχίλλειος, λιλιπούτειος, λουκούλλειος, τέλειος

   2. -ειος², α, ο (προφέρεται σε μία συλλαβή, με συνίζηση): επίθημα για τον σχηματισμό επιθέτων απο ουσιαστικά: πρόβειος.

   3. -ιος¹, -ια, -ιο: επίθημα λόγια προέλευσης που δηλώνει ειδικό χαρακτηριστικό ή ιδιότητα: αιθέριος, θαλάσσιος, νότιος, όμβριος

   4. -ιος², -ια, -ιο: επίθημα για τον σχηματισμό επιθέτων από ρήματα ή άλλα επίθετα: σάπιος, σκόρπιος, τρύπιος, καθάριος.

Λεξικό Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη (Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης)

   1. -ιος¹, -ια, -ιο: επίθημα με λόγια προέλευση για το σχηματισμό επιθέτων παράγωγων από ουσιαστικά· δηλώνει ότι το προσδιοριζόμενο προέρχεται από αυτό που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη ή ότι έχει τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες που αυτή συνεπάγεται: αιώνιος, θαλάσσιος, ολύμπιος, ουράνιος, ποτάμιος, σωτήριος, χρόνιος, ωκεάνιος· επιτόπιος, ισογώνιος

   2. -ιος², -ια, -ιο: επίθημα για το σχηματισμό επιθέτων παράγωγων:

       1. από ρήματα: σάπιος, τρύπιος, ψόφιος

       2. από επίθετα: καθάριος

   3. -ειος¹, -εια, -ειο: επίθημα με λόγια προέλευση επιθέτων παράγωγων κυρίως από κύρια ονόματα· δηλώνει ότι το προσδιοριζόμενο ανήκει ή αναφέρεται σ' αυτό που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη: (Aπόλλων) απολλώνειος, (Aισχύλος) αισχύλειος, (Λουδοβίκος) λουδοβίκειος, (Λούκουλλος) λουκούλλειος, (Kύκλωπας) κυκλώπειος. || ο πληθυντικός του ουδετέρου δηλώνει την τέλεση οργανωμένων εορταστικών εκδηλώσεων προς τιμήν του προσώπου που εκφράζει η λέξη από την οποία παράγεται. (Γρηγόρης Λαμπράκης) Λαμπράκεια.

   4. -ειος², -εια, -ειο: επίθημα επιθέτων παράγωγων από ονόματα· δηλώνει ότι το προσδιοριζόμενο αναφέρεται ή ταιριάζει σ΄ αυτό που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη. γυναίκειος, αντρίκειος, πρόβειος.

Λεξικό Μπαμπινιώτη

   1. -ειος: παραγωγικό επίθημα λόγιων επιθέτων: αριστοτέλειος, ηράκλειος.

   2. -ιος, -α, -ο: παραγωγικό επίθημα ουσιαστικών και επιθέτων που δηλώνουν προέλευση ή καταγωγή: ουράνιος, πρόσθιος, βαβυλώνιος, μετσόβιος.

   3. -ιος ή -ειος: κύρια ονόματα σε -/ios/. Για την ορΘογραφία των ου¬σιαστικών και επιθέτων κυρίων ονομάτων σε -/ios/, ανθρωπωνυμίων και τοπωνυμίων, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τα εξής:

       (α) Με -ιος γράφονται όλα τα βαπτιστικά ονόματα (ανθρωπωνύμια) και όλα τα επίθετα από τοπωνύμια που δηλώνουν καταγωγή, τόπο κλπ. παραδείγματα:

            (i) Ανθρωπωνύμια (βαπτιστικά): Αντώνιος, Γεώργιος, Δημήτριος, Ελευθέριος, Ευγένιος, Ευτύχιος, Ευστάθιος, Ευσέβιος κ.τ.ό. (Εξαιρούνται και γράφονται με -ειος τα Βασίλειος και Δαρείος)

            (ii) Τοπωνυμικά επίθετα: Κορίνθιος, Ρόδιος, Ολύμπιος, Ζακύνθιος, Λέσβιος, Πάριος, Βερολίνιος, Λονδίνιος, Μετσόβιος κ.ο.κ.

       (β) Με -ειος γράφονται ανθρωπωνυμικά επίθετα, που γίνονται από ονόματα προσώπων. Παραδείγματα: Ομήρειος, Πυθαγόρειος, Επικούρειος, Ηράκλειος, Άρειος, Αχίλλειος, Σοφόκλειος, Αισχύλειος κ.ο.κ. Με -ι- παραδίδονται τα Απολλώνιος, Ποσειδώνιος, Πλουτώνιος.

Είναι φανερό από την ανάγνωση των λεξικών πως η ορθογραφημένη κατάληξη του επιθέτου γράφεται με -ει-: -ειος, μια και πρόκειται για ανθρωπωνυμικό επίθετο, που παράγεται από όνομα προσώπου. Δεν είναι όμως κωνστάντειος η σωστή γραφή, αλλά κωνσταντίειος! Η γραφή του επιθέτου κωνστάντειος μάς παραπέμπει στον Κώνστα ή Κώνσταντα, π.χ. στον Flavius Julius Constans Augustus, Ρωμαίο αυτοκράτορα από το 320 ως το 350 μ.Χ. Επειδή ο Κωνστάντιος έχει -ι- πριν την κατάληξη, πρέπει να γράψουμε κωνσταντίειος!

Άλλωστε και στην ανάλογη περίπτωση του Ασκληπιού, οι αρχαίοι δημιούργησαν το επίθετο Ἀσκληπίειος, αν και η χασμωδία που δημιουργούνταν τους ανάγκασε να χρησιμοποιούν και τους τύπους Ἀσκληπεῖος,⁴¹ Ἀσκλήπειος, και Ἀσκλαπεῖος.

Συνεπώς, το σωστό είναι να λέμε και να γράφουμε «Κωνσταντίειος Σχολή»!

Η Κωνσταντίειος Σχολή όπως είναι σήμερα (23/7/2018)

Στην 3η φωτογραφία διακρίνεται στο βάθος το μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου

Υποσημειώσεις

1 «Κῶδιξ» τῆς Μονῆς Ἁγίου Στεφάνου τῶν Μετεώρων, που περιέχει «Καταγραφὴ ἁγίων λειψάνων, ἱερῶν σκευῶν καὶ ἀκινήτου περιουσίας (μετόχια, χωράφια, οἰκίαι κ.ἄ.) τῆς μονῆς, καταχώρισις ἐν ἀντιγράφῳ ἐγγράφων (πατριαρχικῶν, ἡγεμόνων κ.ἄ.) σχετικῶν πρὸς τὴν μονήν. Αἱ πρῶται ἀναγραφαὶ ἄρχονται ἀπὸ τοῦ ἔτους 1784. Σοφιανός Ζ. Δημήτριος, Τα χειρόγραφα των Μετεώρων, τ. Γ’, Τα χειρόγραφα της Μονής Αγίου Στεφάνου, Αθήναι 1986, σελ. 273.

2 Σοφιανός, Τα χειρόγραφα, ό.π., σελ. 277.

3 φύλλο 35α: «Υ.Γ. Ἐνταῦθα σημειώνω ὅσα κτήματα ἔγιναν νεόδμητα ἐπὶ τὴς ἡγουμενίας τοῦ εὐκλεῶς ἡγουμενεύοντος ἤδη κὺρ Κωνσταντίου». Ἀκολουθεῖ κατάλογος κτημάτων καὶ κτισμάτων “εἰς Κονιτζκόν”, “εἰς Κάτω Μπούρσανην”, “εἰς Κουβέλτζι”.» Σοφιανός, Τα χειρόγραφα, ό.π., σελ. 277.

4 Σοφιανός, Τα χειρόγραφα, ό.π., σελ. 409.

5 «Ὁ τολμηρῶς ὑποχαραττόμενος χαράττω τάδε, ἐλθὼν ὡς ἀντιπρόσωπος τοῦ ἡγουμένου τὴν 24 Ἰανουάριου ,αωνδ᾽ (1854) εὗρον ἡγούμενον τὸν Κωνστάντιον καὶ σύμβουλον Σωφρόνιον. (…) Θ.Χ. Μυριανθούσης.» Σοφιανός, Τα χειρόγραφα, ό.π., σελ. 280.

6 Κοτοπούλης Φώτης, Μετέωρα (-Καστράκι - Αιγίνιον), εκδ. Δίφρος, Αθήνα 11934, 21973, σελ. 173.

7 Σοφιανός, Τα χειρόγραφα, ό.π., σελ. 276.

8 Χλωμό Πωγωνίου τῆς ἐπαρχίας Ἀργυροκάστρου.

9 Σοφιανός, Τα χειρόγραφα, ό.π., σελ. 276.

10 Από δω προκύπτει ότι μάλλον το ονοματεπώνυμό του θα μπορούσε να είναι Χρήστος Καλαμπάκας, αν και γι᾽ αυτή την εποχή δεν είχε παγιωθεί η συνήθεια να φέρουν οι άνθρωποι ονοματεπώνυμα· απλώς το όνομα με κάποιον δηλωτικό και διακριτικό προσδιορισμό.

11 φύλλο 764 στις 7/4/1864.

12 Εκκλησιαστικώς η ημέρα αρχίζει μετά τον εσπερινό, γι᾽ αυτό και αναφέρεται και η 16 Δεκεμβρίου!

13 Μονή Υπαπαντής.

14 «Γράμμα Ἱστορικὸν» (Χρονικὸν τῶν Μετεώρων), Γιαννόπουλος Νικόλαος, Νεολόγος, 34, 1892· βλ. και Rigo Antonio, La "Cronaca delle Meteore". La storia dei monasteri della Tesaglia tra XIII e XVI secolo, Fondazione Giorgio Cini, Istituto Venezia e l'Oriente, Orientalia Venetiana, vol. 8, 1999, σελ. 234, ISBN 9788822247957.

15 Δημητριάδης Δημήτριος (επιμέλεια), Οι ευεργέται των πανεπιστημίων. Βιογραφικόν απάνθισμα μετά εικόνων, Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Τυπογραφικά Καταστήματα Ταρουσοπούλου, εν Αθήναις 1921, σελ. 136+.

16 Για τον Δωρόθεο Σχολάριο βλέπε:

   1. Δωρόθεος Σχολάριος, Έργα και Ημέραι, ήτοι Εκλογή αλληλογραφίας περί των υπ' αυτού συστάντων και προικισθέντων Σχολείων και δωρεών μετ' ενεστώσης συντόμου στατιστικής και περιγραφής των επαρχιών Σωζουαγαθουπόλεως και Δημητριάδος, εκ του Τυπογραφείου Γ. Καρυοφύλλη, εν Αθήναις 1877, σελ. 624.

   2. Δημητριάδης Δημήτριος (επιμέλεια), Οι ευεργέται των πανεπιστημίων. Βιογραφικόν απάνθισμα μετά εικόνων, Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Τυπογραφικά Καταστήματα Ταρουσοπούλου, εν Αθήναις 1921, σελ. 135-137.

   3. Σπανός Κώστας, Ο επίσκοπος Δωρόθεος Σχολάριος, ιδρυτής του σχολείου στο Αμάραντο της Καλαμπάκας, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 5, 1983, σελ. 7-13.

17 Ζαρκάδας Θωμάς, Ο ηγούμενος Κωνστάντιος του Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων (19ος αι.), Θεσσαλικό Ημερολόγιο 43, 2003, σελ. 124.

18 «διότι καὶ τὰ διάφορα τῆς ἱερᾶς μου Μονῆς κτήματα ἀπήτουν ἀφεύκτως τὴν παρουσίαν μου, ὅπως λυσιτελῶς διευθετηθῶσι τὰ πάντα, καὶ τὰ ποίμνια ὡς ἐκ τοῦ ὀψίμου καὶ δριμέως χειμῶνος καὶ τῆς ἐνσκηψάσης ἐπιζῳοτίας, εἴπέρ ποτε καὶ νῦν διαρκῶς μὲ ἀπησχόλησαν καὶ πᾶσάν μου εὐκαιρίαν ἀπεῤῥόφησαν.» Δωρόθεος Σχολάριος, Ἔργα καὶ ἡμέραι, εν Αθήναις 1877, σελ. 451.

19 Δωρόθεος Σχολάριος, Ἔργα καὶ ἡμέραι, σελ. 453.

20 1) Νημάς Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη Δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Συμβολή στη μελέτη του θεσσαλικού διαφωτισμού, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 154 &
     2) Νημάς Θεόδωρος, Ιστορία και μνημεία των επαρχιών Τρικάλων και Καλαμπάκας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, εκδ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2018, σελ. 93-94 &
     3) Νημάς Θεόδωρος, Τα μνημεία της Καλαμπάκας: από το αρχαίο Αιγίνιον και τους βυζαντινούς Σταγούς στη σύγχρονη Καλαμπάκα, 1° Γυμνάσιο Καλαμπάκας, εκδ. Έκτυπος, Καλαμπάκα 2002, σελ. 68.

21 Τα αλληλοδιδακτικά σχολεία, που πρωτοδημιουργήθηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα, ήταν χώροι εκπαίδευσης, όπου η εκπαίδευση των νέων γίνονταν αναμεταξύ τους αμοιβαία: «η βάσις αυτής ως εξ αυτής της ονομασίας εννοείται, εις το να διδάσκωνται τα παιδιά αναμεταξύ των αμοιβαίως: τα πλέον προκομμένα δηλαδή τα ολιγότερον».

22 «Πρός δε τούτῳ τὴν οἰκτρὰν καὶ ἐλεεινήν τοῦ ἱερατείου κατάστασιν ἀπολοφυρόμενος, τολμῶ νὰ ὑποδείξω τὸ ἀντικείμενον τοῦτο οὐχ ἥκιστα ἄξιον τῆς εὐεργετικῆς μερίμνης τῆς εὐσεβούσης αὐτῆς Σεβ., καθότι ὡς νῦν ἔχομεν καὶ τὸν πικρὸν τῶν ἄλλων ἐθνῶν ἐπισύρομεν μῶμον καὶ ἀδύνατον ὅπως ὀρθοποδήσωμεν πρὸς τὴν ἀληθῆ πρόοδον καὶ τὴν κατὰ Χριστὸν μόρφωσιν, ἐφ’ ὅσον ἀδαεὶς εἰς τὸ παντελὲς ποιμένες ποιμένουσι τὸν λαόν· ἐνῷ ὁπόταν διὰ τῆς συστάσεως τοιαύτης σχολῆς ἐξέρχωνται τῷ χρόνῳ προϊόντι ἱερεῖς κεκτημένοι τὰς στοιχειώδεις τοὐλάχιστον γνώσεις τῆς θρησκείας καὶ τῶν γραμμάτων, ἄλλως πολλαχῶς ὠφέλιμοι ἔσονται τῇ κοινωνίᾳ, καὶ ὡς διδάσκαλοι ἀγλαοὺς ἀποφέροντες καρπούς, δύνανται νὰ ὑπηρετήσωσιν εἰς κοινότητας, αἵτινες ἄλλως τίς οἶδεν ἐπὶ πόσον εἰσέτι χρόνον ὑπὸ παχυλὴν σκιὰν θὰ καθεύδουσι.» Δωρόθεος Σχολάριος, Ἔργα καὶ ἡμέραι, σελ. 453.

23 Ο Κλήμης διετέλεσε επίσκοπος Σταγών από το 1873 ως το 1880. Στη συνέχεια μετετέθη στην Ιερά Μητρόπολη Δρυϊνουπόλεως. Παραδόξως ο Δημήτριος Σοφιανός στο βιβλίο του «Η Επισκοπή Σταγών. Σύντομο ιστορικό διάγραμμα, εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών και Μετεώρων, Καλαμπάκα 2004, σελ. 158» δεν αναφέρει τίποτε για τον εν λόγω επίσκοπο.

24 Παπασωτηρίου Ιωάννης, Επαρχία Καλαμπάκας, Έκτακτος Έκδοσις των Θεσσαλικών Χρονικών (1936-39), της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών, σελ. 179-180.

25 Δωρόθεος Σχολάριος, Ἔργα καὶ ἡμέραι, σελ. 468.

26 Και αργότερα Φαναριοφερσάλων.

27 Δωρόθεος Σχολάριος, Ἔργα καὶ ἡμέραι, σελ. 477-478.

28 Τρικαλινά Σύμμεικτα Στ᾽, Τρικαλινά, 13, 1993, σελ. 199.

29 Πρόκειται για τον Μελέτιο Β' (10.12.1860-22.11.1868).

30 Νημάς Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη Δυτική Θεσσαλία, ό.π., σελ. 154-155.

31 Από το αρχείο εφημερίδων της Βουλής των Ελλήνων.

32 Πρόκειται για μια διεθνή επιτροπή, που ο υπουργός εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Ρόμπερτ Γκάσκοϊν-Σέσιλ, 3ος Μαρκήσιος του Σώλσμπερι (Robert Gascoyne-Cecil, 3rd Marquess of Salisbury), πρότεινε να συσταθεί, για να αναλάβει τη χάραξη των νέων συνόρων του ελληνικού κράτους μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου (1878) και πριν τη Συμφωνία Κωνσταντινούπολης (1881), και την οποία η ελληνική κυβέρνηση, αν και αρχικά δεν ήθελε, αναγκάστηκε να αποδεχτεί.

33 Ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ (30 Μαρτίου 1863 - 18 Μαρτίου 1913).

34 Η φωτογραφία από το περιοδικό Θεσσαλικά Χρονικά του 1939, έκδοση της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών, σελ. 180.

35 Κοτοπούλης Φώτης, ό.π., σελ. 174.

36 Νημάς Θεόδωρος, Τα μνημεία της Καλαμπάκας, ό.π., σελ. 68 & Νημάς Θεόδωρος, Ιστορία και μνημεία, ό.π., σελ. 93-94.

37 Παπασωτηρίου Ιωάννης, Επαρχία Καλαμπάκας, Έκτακτος Έκδοσις των Θεσσαλικών Χρονικών (1936-39), της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών, σελ. 179.

38 Παπασωτηρίου Ιωάννης, Τα Μετέωρα, εκδ. Πανουργιά, Τρίκαλα 1934, σελ. 30: «Ἀφῆκε περὶ τὰς 80 χιλιάδας χρυσῶν δραχμῶν, διὰ νὰ χτιστεῖ Γυμνάσιον εἰς τὰ Τρίκκαλα.»

39 Ζαρκάδας Θωμάς, ό.π., σελ. 125.

40 Καλαμπάκα: Ταξίδι στο παρελθόν, Επιμέλεια: Δημήτριος Μακεδόνας, Λιλίκα Λιάπη-Κιλμπασάνη, Ναπολέων Δαμασκηνός, εκδ. Γένεσις, Καλαμπάκα 2002, σελ. 134.

41 «Ἀσκληπίειον φάρμακον καὶ Ἀσκλήπειον φάρμακον»: Λεξικό Σοῦδα / Σουΐδα, γράμμα Α.