Βία και καύσωνας - Της Βασιλικής Πάλλα [ΣΧΛ]

Δεν φαίνεται να έχει αλλάξει πολύ η άποψη τους από την εποχή του Μένανδρου. Αυτό το καλοκαίρι, όπως και κάθε καλοκαίρι, και τα τρία στοιχεία που περιλαμβάνει το απόφθεγμα κυριάρχησαν στην επικαιρότητα. Οι φωτιές και η θάλασσα είναι μόνιμα συστατικά ενός πετυχημένου δελτίου ειδήσεων, όπως και οι "προκλητικές" και "αισθησιακές" λουόμενες, που φοράνε "μικροσκοπικά μπικίνι". Συνεπώς, προκάλεσε έκπληξη σε ορισμένους όταν είδαν αυτές τις γυναίκες να κακοποιούνται και να δολοφονούνται.

Είναι λογικό, λένε μερικοί, να αυξάνονται τα βίαια εγκλήματα μέσα στο καλοκαίρι. Ο καύσωνας μπορεί να παίζει κάποιον ρόλο, όμως τα εγκλήματα αυτά συνεχίζουν σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Κι αυτό γιατί η έμφυλη βία, η βία δηλαδή κατά των γυναικών, είναι άμεσο αποτέλεσμα των κοινωνικών αντιλήψεων για τη θέση της γυναίκας. Επειδή η γυναίκα, κι όχι κάποιο άλλο φύλο, είναι αυτό που χρειάζεται να αντιμετωπιστεί σαν μια πυρκαγιά και σαν τη θαλασσοταραχή, όπως είπε ο Μένανδρος και επαναλαμβάνουν ενθουσιωδώς οι συνεχιστές του.

Η καταδίκη μιας γυναικοκτονίας δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. Κανένας λογικός άνθρωπος δεν θα πει ότι η αφαίρεση της ζωής κάποιου συνάνθρωπου του ήταν με κάποιον τρόπο δικαιολογημένη. Το ίδιο ισχύει και για την κακοποιητική συμπεριφορά ενός συντρόφου. Εδώ ίσως υπάρξουν κάποιοι που θα πουν ότι το θύμα με κάποιον περίεργο τρόπο "προκάλεσε" τον θύτη, συνεπώς "ήθελε και τα έπαθε". Και πάλι όμως, θα αποτελούν μια μειοψηφία που ευτυχώς έχει πάψει να αποτελεί μια άποψη που έχει θέση στο δημόσιο διάλογο.

Ισχύει όμως το ίδιο για τα μισογυνιστικά "αστεία"; Για τα στερεότυπα που τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συνεχίζουν να αναπαράγουν, καμία φορά αμέσως μετα την ανακοίνωση της επόμενης γυναικοκτονίας; Δυστυχώς, η απάντηση είναι όχι. Προφανώς, ένα αστείο με ξανθιές(που αποτελούν την προσωποποίηση της γυναίκας που δεν μπορεί να λειτουργήσει σαν φυσιολογικό ανθρώπινο ον) δεν έχει την ίδια βαρύτητα με έναν ξυλοδαρμό ή κάποια άλλη κακοποιητική συμπεριφορά. Είναι όμως σημαντικό να γίνει κατανοητός ο ρόλος που παίζουν αυτά τα μικρά, καθημερινά πράγματα στη διαμόρφωση της ιδεολογίας και των συμπεριφορών της κοινωνίας.

Ένας πατέρας που θα πει στον γιο του ότι "οι γυναίκες δεν ξέρουν τι θέλουν, πολλές φορές λένε όχι κι εννοούν ναι" δεν σκοτώνει μια γυναίκα, ούτε και διαπράττει κάποια άλλη παράνομη πράξη. Δημιουργεί ωστόσο τις συνθήκες που θα δημιουργήσουν τον επόμενο γυναικοκτόνο. Ο πατέρας που θα πει στην κόρη του πως "το ποδόσφαιρο είναι για τα αγόρια, παίξε με τις κούκλες σου" μπορεί να την αγαπάει όσο τίποτα άλλο. Θα συμβάλει παρόλα αυτά με τον τρόπο του στο να διαιωνίσει τα στερεότυπα που θα την αναγκάσουν να φοβάται να κυκλοφορεί μόνη της το βράδυ και ακόμα ίσως να μάθει να ανέχεται τις εκρήξεις οργής του συντρόφου της επειδή "έτσι είναι οι άντρες".

Οι περισσότεροι γυναικοκτόνοι δεν γράφουν μανιφέστα για το πόσο μισούν τις γυναίκες και θέλουν να καταστρέψουν το φύλο τους. Η συντριπτική πλειοψηφία τους είναι άντρες που δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από τον μέσο όρο, κι αυτό είναι ένα στοιχείο που κάνει τα εγκλήματα τους ακόμα πιο ανατριχιαστικά. Αυτοί, λοιπόν, δεν ξύπνησαν μια μέρα και αποφάσισαν να μαχαιρώσουν την γυναίκα τους ή να ρίξουν από ένα γκρεμό την κοπέλα τους. Όπως κι οι περισσότεροι συνομήλικοί τους, μεγάλωσαν μαθαίνοντας πως το πάνω χέρι στις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις τους με τις γυναίκες το έχουν αυτοί. Μπορεί να μην το είχαν έτσι ακριβώς στο μυαλό τους, αλλά το νόημα παραμένει ίδιο. Είχαν διδαχτεί -κι είχαν εσωτερικεύσει αυτά τα διδάγματα- πως η σύντροφός τους είναι ένα πλάσμα που μπορούν να διαχειριστούν με βάση τις ορέξεις τους, μια και αυτήν είναι πολύ "αδύναμη", "ευαίσθητη" και "εύθραυστη" για να ελέγξει τον εαυτό της.

Φυσικά, ο καθένας που μαθαίνει πως ένα κοριτσάκι πρέπει να ντύνει κούκλες κι ένα αγοράκι να παίζει με αυτοκίνητα και στρατιωτάκια δεν είναι εν δυνάμει γυναικοκτόνος. Όμως, δεν βοηθάει στο να γίνει ο κόσμος ένα μέρος με πραγματική ισότητα για όλους τους ανθρώπους. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργούνται ουσιαστικά οι συνθήκες για τις γυναικοκτονίες και τις λοιπές κακοποιητικές συμπεριφορές.

Το να επισημαίνει κάνεις ένα πρόβλημα δεν αρκεί. Χρειάζεται να δοθούν λύσεις σε αυτό. Μια κλασσική φράση που βρίσκεται στα χείλη πολλών Ελλήνων για κάθε είδους πρόβλημα είναι το κλασσικό "το κράτος πρέπει να αναλάβει δράση". Ευτυχώς, ήρθε η ώρα που η κυβέρνηση αναγνωρίζει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει μια γυναίκα και αρχίζει να αναλαμβάνει δράση. Όμως, δεν αρκεί αυτό. Η οποία κρατική παρέμβαση δεν είναι αρκετή και οδηγεί πολλές φορές σε πολιτικοποίηση διαφόρων καταστάσεων. Τα εσωτερικευμένα στερεότυπα δεν μπορούν να απαγορευτούν δια νόμου, ούτε μπορεί το κράτος να τιμωρεί τον καθέναν που διαδίδει σεξιστικά ανέκδοτα.

Η ευθύνη πέφτει στον κάθε άνθρωπο. Χρειάζεται όλοι ανεξαιρέτως να εξετάσουμε συμπεριφορές που μέχρι τώρα θεωρούσαμε φυσιολογικές και να αναλογιστούμε μήπως πρέπει να τις αλλάξουμε. Πρέπει να σκεφτούμε αν εκείνο το ανέκδοτο είναι όντως τόσο αστείο και ανώδυνο όσο μας φαίνεται. Πολλές φορές, χρειάζεται να κάνουμε την αυτοκριτική μας και -το κυριότερο- να την κάνουμε πράξη.

Όλα αυτά μπορεί να ακούγονται δύσκολα, όμως είναι ο μόνος δρόμος για να φτάσουμε σε έναν καλύτερο κόσμο, έναν κόσμο όπου η ισότητα δεν είναι απλά νομικά κατοχυρωμένη αλλά στην πραγματικότητα σε κάθε έκφανση της ζωής μας. Μπορούμε να έχουμε έναν τέτοιο κόσμο. Αλλά ακόμα κι αν δεν μπορούμε, πρέπει να παλέψουμε για αυτόν.