Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο αμφιλεγόμενος ηγέτης

Σίγουρα για κανέναν δε μπορεί να περάσει απαρατήρητος ο θάνατος του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Ένας θάνατος που ανθρώπινα όλους μας συγκλόνισε, ένας θάνατος που γύρισε τις σκέψεις μας πίσω τριανταπέντε και πλέον ολόκληρα έτη, όπου στην πρώην Σοβιετική Ένωση, αλλά και τις υπόλοιπες χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, έγιναν τέτοιες κοσμοϊστορικές αλλαγές που κανένας δε θα μπορούσε να φανταστεί τους καιρούς εκείνους. Σε αυτές τις κοσμοϊστορικές αλλαγές καθοριστικό ρόλο, έπαιξε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. 

Ποιος είναι τελικά ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ; Στη Δύση είναι ο μεγαλύτερος μεταρρυθμιστής κομμουνιστής πολιτικός που είδε τις τότε αδυναμίες του συστήματος, τις οποίες με την περεστρόικα και την γκλάσνοστ θέλησε να ξεπεράσει. Για πολλούς στη Ρωσία, αλλά και στις άλλες χώρες που αποτελούσαν την πρώην Σοβιετική Ένωση, τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, αλλά και στους περισσότερους κομμουνιστές ανά τον κόσμο, υπήρξε το πρόσωπο που διέλυσε τη Σοβιετική Ένωση και πρόδωσε την ιδεολογία του κομμουνισμού. 

Τελικά τι από τα δύο ισχύει;

Εγώ προσωπικά μέχρι σήμερα δεν έχω καταλήξει σε ασφαλή συμπεράσματα. Πράγματι την περίοδο 1973-1990, όλες οι κομμουνιστικές χώρες είχαν τεράστια οικονομικά προβλήματα, προβλήματα καθημερινότητας, που εμείς στην Δύση, ούτε καν μπορούσαμε να φανταστούμε. Δηλαδή υπήρχε έλλειψη καθημερινών αγαθών και υπήρχε και έλλειψη ποιοτικών αγαθών σε αυτά που υπήρχαν, που η κομμουνιστική οικονομική παραγωγή, δεν μπορούσε να πετύχει.

Η εξήγηση αποτυχίας του συστήματος ήταν απλή: το Δημόσιο δε δουλεύει, δεν παράγει, σε αντίθεση με τον ιδιωτικό τομέα, διαπίστωση που ισχύει και στις δικές μας δυτικές οικονομίες. Ταυτόχρονα η μαρξιστική ιδεολογία, υλοποιώντας την λεγόμενη δικτατορία του προλεταριάτου, νομιμοποιούσε τους κυβερνώντες κομμουνιστές να διακυβερνήσουν δικτατορικά στο όνομα του Λαού. Αυτά επικαλούνταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και με την περεστρόικα στον οικονομικό τομέα, αλλά και την γκλάσνοστ στις ατομικές ελευθερίες, έδειχνε ότι ήθελε να αλλάξει. Έτσι με την περεστρόικα ήθελε να αναπτύξει τη μικρή ιδιωτική πρωτοβουλία, ώστε να υπάρχει επάρκεια και ποιοτικά καθημερινά αγαθά για τους πολίτες, ενώ με την γκλάσνοστ ήθελε να δώσει ατομικές ελευθερίες στους πολίτες εφαρμόζοντας παντού τη διαφάνεια και την ελευθερία του λόγου. Θεωρητικά τόσο η περεστρόικα, όσο και η γκλάσνοστ φαίνονταν ως ελπιδοφόρες μεταρρυθμίσεις μέσα σε ένα κομμουνιστικό σύστημα. Μάλιστα κατάφερε και επικράτησε τις ιδέες του στα ανώτατα κομματικά κλιμάκια της τότε Σοβιετικής Ένωσης. 

Πρακτικά όμως δεν ήταν εφικτές αυτές οι μεταρρυθμίσεις. Οι καταπιεσμένοι οικονομικά και ανελεύθεροι πολίτες, όταν τους δόθηκε η ελευθερία λόγου, άρχισαν να ξεσηκώνονται, λαοί να ζητούν την ανεξαρτησία τους από την πρώην Σοβιετική Ένωση, και οι λαοί του Συμφώνου Βαρσοβίας να ζητούν την κατάργηση του και την πτώση του κομμουνισμού. Εκεί ουσιαστικά χάθηκε κάθε έλεγχος από τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και όλους τους άλλους κομμουνιστές ηγέτες. Η ελευθερία λόγου συμπαρέσυρε πλέον κάθε κομματική κομμουνιστική αντίσταση και τελικά φτάνοντας στο 1991 οδηγήθηκε η Σοβιετική Ένωση στην διάλυση της καθώς και στη διάλυση του Συμφώνου Βαρσοβίας κάτω από φωνές και διαμαρτυρίες των λαών για καλλίτερη ζωή και δημοκρατία. 

Εδώ όμως παραμένουν αναπάντητα τα εξής ερωτήματα: Δεν γνώριζε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ότι δίνοντας ατομικές ελευθερίες, ελευθερία λόγου και δημοκρατία σε καταπιεσμένους λαούς με έλλειψη καθημερινών αγαθών, θα παρασυρθεί ολόκληρο το κομμουνιστικό σύστημα, από τους καταπιεσμένους ανθρώπους που επί δεκαετίες δε γνώριζαν τι είναι δημοκρατία, πριν εφαρμόσει τόσο την περεστρόικα, τόσο την γκλάσνοστ δεν είχε εξετάσει όλα τα σενάρια της επόμενης μέρας και το κυριότερο σενάριο που ήταν η δημοκρατική εξέγερση των λαών και η ισοπέδωση του κομμουνιστικού συστήματος και η εγκαθίδρυση του καπιταλισμού;

Εδώ γεννάται και τεκμηριώνεται θα έλεγα πειστικά για τους οπαδούς της θεωρίας της προδοσίας, ότι ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ διαμέσου της περεστρόικα και της γκλάσνοστ ήθελε υπό τον μανδύα των μεταρρυθμίσεων, να οδηγήσει τη Σοβιετική Ένωση και τις χώρες του ανατολικού μπλοκ στον καπιταλισμό και σε πολιτεύματα δυτικού τύπου.

Εάν δεν γνώριζε τις συνέπειες εφαρμογής της περεστρόικα και της γκλάσνοστ,τότε μιλάμε για προχειρότητα των μεταρρυθμίσεων και ουσιαστικά για ανόητες μεταρρυθμίσεις που δε δικαιολογούνται ειδικά από την ηγεσία της πρώην Σοβιετικής Ένωσης .Είτε πρόκειται για προδοσία, είτε πρόκειται για προχειρότητα στις μεταρρυθμίσεις, τελικά επήλθαν σαρωτικές μεταρρυθμίσεις που επιβλήθηκαν από τους εξεγερμένους λαούς. Εκ του αποτελέσματος η πολιτική του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, άσχετα των πραγματικών προθέσεων του, άλλαξε το ρου της παγκόσμιας ιστορίας, έφερε πνεύμα ελευθερίας σε όλους τους καταπιεσμένους λαούς και έφερε την ελπίδα και τη δημοκρατία στην Ανατολική Ευρώπη και αυτό πρέπει να κρατήσουμε από το πολιτικό κεφάλαιο που λέγεται Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Αιωνία η μνήμη του.

Βασίλειος Αγγέλης

Δικηγόρος – Ιστορικός