facebook  youtube  twitter  instagram 29/3/2024
chicken time diner rapsodia
ekalampaka.gr

 




Αρχοντικό του Καλαμπάκα, Γιαννάκης Καλαμπάκας και επίγονοι [Μέρος 3ο] - Του φιλολόγου Σπυρίδωνος Βλιώρα

Δημοσιεύθηκε από: Σπυρίδων Βλιώρας  02/08/2019 09:23:18
Αρχοντικό του Καλαμπάκα, Γιαννάκης Καλαμπάκας και επίγονοι [Μέρος 3ο] - Του φιλολόγου Σπυρίδωνος Βλιώρα

Αρχοντικό του Καλαμπάκα, Γιαννάκης Καλαμπάκας και επίγονοι
Μέρος 2ο: Οικογένεια Γιαννάκη Καλαμπάκα

Η εργασία -που χωρίζεται σε τρία μέρη- αναφέρεται στον Γιαννάκη, υιό του Σταθάκη, που καταγόταν από την Μοσχόπολη...

Μετά από την καταστροφή της, ήρθε στην Καλαμπάκα στα 1769 και έχτισε ένα επιβλητικό αρχοντικό σε περίοπτη θέση της πόλης. Για κάποιο μικρό διάστημα ανέλαβε, ως Γιαννάκης Καλαμπάκας, δημογέροντας ολοκλήρου του Νομού Τρικάλων. Παρουσιάζονται όσα στοιχεία είναι διαθέσιμα στην έρευνα, που αφορούν στον Καλαμπάκα και τους επιγόνους του.


Σε πρώτο πλάνο το αρχοντικό, φωτογραφημένο πριν την καταστροφή του το 1943, από τη μικρή Αγιά. Στο βάθος ο λόφος του προφητη‑Ηλία, ο Πηνειός και ο Κόζιακας.

Μέρος 3ο

Ο ίδιος και οι γιοι του συνέβαλαν στην ανακαίνιση και αγιογράφηση των περισσοτέρων ναϋδρίων της πόλης της Καλαμπάκας (και του μητροπολιτικού ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου). Προς πληρέστερη κατανόηση, δίνεται το ιστορικό πλαίσιο του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα για την πόλη της Καλαμπάκας και ευρύτερα, με έμφαση στην παρουσίαση των σχετικών ιστορικών πηγών…

Δες και το 1ο μέρος

Δες και το 2ο μέρος

Η οικογένεια λοιπόν Γιαννάκη ή Σταθάκη έφυγε από τη Μοσχόπολη μετά την καταστροφή του 1769 και κατέληξε στην Καλαμπάκα, διακόσια περίπου χιλιόμετρα νοτιοανατολικότερα. Πρέπει να ήταν μια πλούσια οικογένεια, όχι βέβαια από τις πιο πλούσιες της Μοσχόπολης,1 οι οποίες εγκαταστάθηκαν σε ευρωπαϊκές χώρες, ούτε όμως και από τις φτωχές μοσχοπολίτικες οικογένειες, που κατέληξαν σε μικρότερα βλαχοχώρια της Ηπείρου και Θεσσαλίας.

«Ο Ιωάννης, γιος Σταθάκη, προβλέψας ότι σύντομα η πλουσιότατη Μοσχόπολη θα καταστραφεί απο τους Τουρκαλβανούς, όπως και έγινε, παρέλαβε μαζί του τον αδελφό του ιερέα Παπαμάνο με όλη σχεδόν την κινητή περιουσία του, επορεύθη προς νότον και βρήκε ασφαλές καταφύγιο την Καλαμπάκα, όπου κατέληξε.»2

Γιαννάκης Καλαμπάκας

Το όνομα του αρχηγού (pater familias) της αρκετά ευκατάστατης οικογένειας που ήρθε από τη Μοσχόπολη ήταν Ιωάννης. Θυμίζουμε ότι την εποχή αυτή δεν υπάρχουν συγκροτημένα επώνυμα, αλλά οι άνθρωποι ξεχωρίζουν είτε από το πατρικό τους όνομα είτε από κάποιο επαγγελματικό ή άλλο χαρακτηριστικό τους γνώρισμα.

Το όνομα Ιωάννης3 πρέπει να ήταν αρκετά συχνό στη Μοσχόπολη, καθώς υπήρχε τουλάχιστον από το 1632 η αρκετά αγαπητή στους Μοσχοπολίτες Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, Μοσχόπολη.

Ο πατέρας τού Ιωάννη λεγόταν Σταθάκης4 / Στάθης / Ευστάθιος, δεν γνωρίζουμε όμως αν ζούσε το 1769 κι αν ήρθε κι αυτός στην Ελλάδα. Στην επιγραφή της πρωτομαρτιάς του 1798 του ναϋδρίου του Αγίου Γεωργίου Σοποτού5 αναφέρεται ως χορηγός ο γιος του Ιωάννη, «Κωνσταντούλας του Γιαννάκη».6 Από τον υποκοριστικό αυτό τύπο ίσως θα μπορούσε να προκύψει το συμπέρασμα πως ο Ιωάννης ήταν το μικρότερο από τα παιδιά του Στάθη, μπορεί όμως και να μην ισχύει κάτι τέτοιο.

Ερχόμενος εδώ ο Ιωάννης έλαβε το «επώνυμο» / προσδιοριστικό Καλαμπάκας, το οποίο είτε του «έδωσαν» / «κόλλησαν» οι Καλαμπακιώτες είτε το επέλεξε μόνος του, ίσως και σε μια προσπάθεια να μην δώσει, αρχικά τουλάχιστον, στόχο στον Οθωμανό μουτεσαρίφη του Σαντζακίου των Τρικάλων7 και στον δερβέναγα που δραστηριοποιούνταν και στην Καλαμπάκα ή ήταν στη δικαιοδοσία του.

Αρχοντικό του Καλαμπάκα

Ερχόμενος λοιπόν ο Γιαννάκης Καλαμπάκας στους Σταγούς θα αγόρασε με την περιουσία του κάποιο οίκημα πάνω στο βράχο διακόσια περίπου μέτρα δυτικά της εκκλησίας Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμπάκας. Δεν γνωρίζουμε σε τι κατάσταση θα ήταν τότε το κτίσμα. Οπωσδήποτε όμως θα το αναμόρφωσε και θα το επέκτεινε, εκτός αν ο ίδιος το έκτισε εξ αρχής, πράγμα που δεν το πιστεύουμε, καθώς στην περιοχή έχουν βρεθεί το καλοκαίρι του 2016 «σοβαρές ενδείξεις για την ύπαρξη αρχαιολογικών ευρημάτων της Ρωµαϊκής και Μεσαιωνικής εποχής»,8 πράγμα που σημαίνει ότι η περιοχή αυτή κατοικούνταν για αιώνες.

«Στην Καλαμπάκα ανήγειρε τριώροφο κτήριο με θεμέλια πλάτους τριών μέτρων και τοίχους εξωτερικούς πλάτους δύο μέτρων ‑σωστό κάστρο‑, σε έδαφος που δεσπόζει της Καλαμπακας καταλαμβάνον έκταση μιάς ολοκλήρου συνοικίας επονομασθείσα εκ του ονόματός του Γιαννακάδικα. (…) Αποτελούσε δε οικοδομικό συγκρότημα με συνεχόμενα μαγειρεία για την διατροφή του πολυμελούς υπηρετικού προσωπικού και των σωματοφυλάκων, που εστεγάζοντο στον κτισμένο πύργον επί του βράχου με πολεμίστρες, με δυο όπισθεν αυτού αυτοτελή ιδιόκτητα παρεκκλήσια, (…) με ιδιαίτερο συγκρότημα υδρεύσεως της όλης ιδιοκτησίας του σαραγιού από πηγή που βρίσκονταν κάτω από τον έξω του παρεκκλησίου βράχον.»9

Το αρχοντικό10 «διέθετε αποθήκες τροφίμων και υδραγωγείο. Σ’ αυτό ήταν εγκατεστημένη η φρουρά του άρχοντα».11 Μάλιστα από πηγή που υπάρχει στα ριζά του βράχου της Αγιάς12 με πήλινους σωλήνες οι «Γιαννακάδες» έφεραν το νερό μέχρι το «σαράι» τους:

Αγωγός ύδρευσης από οξυπύθμενους αμφορείς, τα «σπαθία». 4ος αιώνας μ.Χ. Θεσσαλονίκη, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Φωτογραφία Σπυρίδωνος Βλιώρα, 30/7/2019.

«Κάποια φλέβα νερού, η οποία ξεκινάει απ’ τη ρίζα του βράχου της Αγιάς, όπου θεόρατος πλάτανος χιλιόχρονος, πάντα καταπράσινος ως τώρα και το καλοκαίρι. Από κει ξεκινάει και μια άλλη, μικρότερη όμως φλέβα νερού, που οι Γιαννακάδες με κιούγκια, δηλαδή πήλινους σωλήνες, έφεραν μέχρι το “σεράι” τους κι εξυπηρετούσε όλες τις ανάγκες τους και που είναι εκεί πάνω μέχρι τώρα τα ερείπιά του και που ακόμα ως τώρα, λίγο βέβαια, τρέχει όλο το χρόνο, κοντά στο παρεκκλήσι του Αγίου Βασιλείου, όπου και υπολείμματα των πήλινων σωλήνων εκείνων.»13

«Το συγκρότημα τούτο των κτιρίων ήταν γνωστό ως Σαράι, ανάκτορο, και συγκροτήθηκε μεταξύ των ετών 1770-1776, οπότε ήκμαζε ο περίφημος Κουρτ πασάς, επόπτης όλων των (…) διαβάσεων της Ηπείρου, Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδος.»14 Υπάρχει πιθανότητα κατά τις επιχειρήσεις ελέγχου των δερβενίων και καταπολέμησης της ληστείας που διενεργούνταν από τον Κουρτ πασά κατά την δεκαετία του 1770, ο Αλή πασάς, που ήταν «επικεφαλής ληστρικού σώματος στην Ήπειρο και Θεσσαλία»,15 να ζήτησε καταφύγιο («άσυλο») στο αρχοντικό του Καλαμπάκα, όχι όμως αργότερα, το 1784 όπως έχει γραφτεί.16 Ο Αλή πασάς και ο Γιαννάκης Καλαμπάκας ίσως και να γνωρίζονταν από παλιά, καθώς το Τεπελένι, που γεννήθηκε ο Αλής, και η Μοσχόπολη, που γεννήθηκε ο Γιαννάκης, απέχουν 125 χιλιόμετρα. Μάλιστα, ο Στέφανος Αθανασούλας σημειώνει ότι ο Γιαννάκης Καλαμπάκας κι ο Αλή πασάς ήταν βλάμηδες και φίλοι: «Ας σημειωθεί ότι ο Βασίλειος Σταθάκης ήταν εγγονός τού, κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας, άρχοντα του τόπου, προσωπικού φίλου, βλάμη του Αλή Πασά, Γιαννάκη Καλαμπάκα».17

Στις 12 Μαΐου του 1784 χειροτονήθηκε επίσκοπος Σταγών «ὁ Κλινοβίτης κὺρ Παΐσιος».18 Το κοσμικό όνομα του Παϊσίου ήταν Ιωάννης.19 Ο πατέρας του λεγόταν Ευστάθιος και η αδερφή του Μαρία.20 Την Μαρία αυτή, που ήταν και μορφωμένη («λογία»), παντρεύτηκε ο Γιαννάκης Καλαμπάκας κι έτσι είχε γίνει κουνιάδος με τον συνονοματεπώνυμό του μητροπολίτη Σταγών.21 Οι δύο άντρες είχαν κι άλλα κοινά, όπως για παράδειγμα την γνώση της αρωμουνικής / βλαχικής διαλέκτου.

Με τον προηγούμενο μητροπολίτη Παρθένιο αλλά και με τον διάδοχό του στον επισκοπικό θρόνο των Σταγών και συγγενή του, μητροπολίτη Παΐσιο, ο Γιαννάκης Καλαμπάκας συνεργάστηκε αρμονικά, αναμορφώνοντας και ανακαινίζοντας πολλές από τις εκκλησίες και ναΰδρια της Καλαμπάκας και της γύρω περιοχής, έργο που συνέχισε, όπως θα δούμε παρακάτω, και ο γιος του Κωνσταντίνος.

Όμως, ο πλούσιος και ισχυρός άντρας του τόπου Γιαννάκης Καλαμπάκας, σύμφωνα με παλαιότερες προφορικές μαρτυρίες, είχε ένα μεγάλο οικογενειακό πρόβλημα: δεν ζούσαν τα παιδιά του πάνω από την ηλικία των έξι ετών. Έλαβε λοιπόν σχετική συμβουλή από μετεωρίτη μοναχό και από Αγιοταφίτες να χτίσει ή να ανακαινίσει δώδεκα ξωκλήσια· κι αν θα το έκανε αυτό, το πρόβλημά του θα λυνόταν. Όπως κι έγινε!22

OLYMPUS DIGITAL CAMERA         

Εκκλησάκι Αγίων Βασιλείου & Κωνσταντίνου και Ελένης

«Γράφω την ιστορία του, όπως μου την είχαν διηγηθεί κάποιοι γέροντές μας εδώ: Ενός προύχοντα της πόλης μας, του Γιαννάκη, που οι Τούρκοι τού δώσαν το επώνυμο, όπως μάλιστα το είχαν συνήθεια, Καλαμπάκας, τα παιδιά του δε ζούσαν περισσότερο από τα έξι τους χρόνια. Ένας γέροντας μοναχός των Μετεώρων τον συμβούλεψε να πάει στους Αγίους Τόπους, όπου του είπαν πως, για να ζήσουν και να μεγαλώσουν τα παιδιά του, έπρεπε να χτίσει εδώ ή και αλλού δώδεκα ξωκλήσια, ένα απ’ τα οποία και κοντά στο αρχοντικό του, (…) το δίδυμο, και το αφιέρωσε στον Άγιο Βασίλειο και στον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη. Έτσι έζησαν τα δυο του παιδιά, ο Βασιλάκης και η Ελένη,23 μεγάλωσαν, παντρεύτηκαν κι αφήκαν απογόνους, τους Γιαννακάδες, απ’ τους οποίους άλλοι κράτησαν και κρατούν το επώνυμο Καλαμπάκας κι άλλοι το Σταθάκης, στους συγγενείς των οποίων ανήκει ο Αϊ‑Βασίλης, όπως επικράτησε να λέγεται το ξωκλήσι αυτό και θεωρείται, επισήμως, ιδιοκτησία τους.»24

Τα ξωκλήσια αυτά, όπως τα αναφέρει ο αείμνηστος δάσκαλος Στέφανος Αθανασούλας,25 είναι τα εξής: 1)Αγίου Βασιλείου, 2)Αγίου Κωνσταντίνου, 3)Αγίου Αντωνίου, 4)Αγίου Νικολάου, 5)Αγίου Αθανασίου, 6)Αγίου Γεωργίου Σοποτού, 7)Αγίου Δημητρίου, 8)Αγίας Τριάδας, 9)Αναλήψεως, 10)προφητη-Ηλία, 11)Παναγίας (Γενεσίου της Θεοτόκου, κοντά στον Μπάντοβα), 12)Αϊ-Μηνά,26 «που καταστράφηκε απ’ τους Τούρκους κατά τη μάχη της Καλαμπάκας το 1854. Αυτού μόνο λίγα ίχνη των ερειπίων του βρίσκονται σήμερα στη θέση “Αϊ‑Μηνάδες”, λίγο έξω απ’ την Καλαμπάκα».27

Βέβαια, όπως θα δούμε παρακάτω αλλά και σε μελλοντικές δημοσιεύσεις μας, και άλλες εκκλησίες και ξωκλήσια ανακαίνισαν ή αναμόρφωσαν οι Γιαννακάδες, όπως για παράδειγμα τον ιερό μητροπολιτικό ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Να αναφέρουμε στο σημείο αυτό και τα ονόματα των εκκλησιών που υπήρχαν στη Μοσχόπολη, για να διαπιστώσουμε την σύμπτωση των ονομασιών τους με τις αντίστοιχες της Καλαμπάκας: της αγίας Παρασκευής, η οποία θεωρείται η αρχαιότερη. Την αγία Παρασκευή τιμούν ιδιαίτερα οι βλάχοι.28 Το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου. Στην κεντρική συνοικία, τη Σάρτζα, βρισκόταν η Μητρόπολη, η Κοίμηση της Θεοτόκου. Του αγίου Νικολάου (1721). Του αγίου Αθανασίου (1721), στη συνοικία Σκαμνελίκι. Του αγίου Χαραλάμπους. Του προφήτη Ηλία στην ομώνυμη συνοικία. Του αγίου Κωνσταντίνου. Των αγίων Μεγαλομαρτύρων Δημητρίου και Γεωργίου στην συνοικία Μετσοβίκι. Όλοι αυτοί οι άγιοι τιμώνται και σε εκκλησίες της Καλαμπάκας!

Το κτήριο στον 20ό αιώνα

Το κτήριο του αρχοντικού του Καλαμπάκα στις αρχές του 20ού αιώνα πουλήθηκε στον Γεώργιο Καρακαντά και περιήλθε στην ιδιοκτησία του.29 Στις 18 Οκτωβρίου του 1943 πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς και καταστράφηκε, όπως και ολόκληρη σχεδόν η πόλη της Καλαμπάκας που υπέστη Ολοκαύτωμα.30

«Η ιστορία του επιβλητικού αρχοντικού (…) σβήνει οριστικά με την κατεδάφιση το 1997, από τις Δημοτικές Αρχές, των ερειπίων, που έστεκαν πενήντα πέντε χρόνια στη θέση τους θυμίζοντας το παρελθόν.»31

Κτίσματα γύρω από το αρχοντικό

«Μετά τα “Σταθακέικα”, που ήταν κοντά στ’ αρχοντικό των “Γιαννακάδων”, το κτισμένο πάνω στην κορφή πελώριου βράχου και φάνταζε σαν “Πύργος”, ένα κάστρο και του οποίου υψώνονται πελώρια, λες, τμήματα των τοίχων του και μετά την πυρπόλησή του· το δρομάκι εκείνο έστρεφε ανατολικά, περνούσε απ’ το Ιωαννάδικο, το Τασιάδικο,32 του Κουτούπη και του Παπαζαχαρία, αρχοντικά κι αυτά, (…) και τερμάτιζε σε μικρό άνοιγμα, μπροστά στην αυλόθυρα της Επισκοπής και της μεγάλης εκκλησιάς μας, της Μητροπόλεως, όπως τη λέγαν.»33

«Δυτικότερα ξεχώριζαν μεγάλα σπίτια, αρχοντικά τα Οικονομάδικα, του Αγγελή34 και τα Σταθακέικα, ενώ πάνω σε τρανό βράχο, παλάτι σωστό, το σεράι, όπως το λέγαν, του Γιαννάκη, του οποίου σώζεται ακόμη μέρος του μαντρότοιχού του, τείχους, θαρρείς, κάστρου· και στέκουν πάνω στο βράχο πολλά ερείπια των χοντρών τοίχων του σεραϊού35

«Άπαρτο φάνταζε το οχυρό του επί Τουρκοκρατίας άρχοντα της πόλης, Γιαννάκη Καλαμπάκα, μετέπειτα ιδιοκτησία του Γεωργίου Καρακαντά. Στη δυτική πλευρά του βράχου διακρίνονται τα σπίτια του Σακοπέντα και των Σουλαίων, ενώ στη νότια τα σπίτια του Αγγελή, του ιερέα Οικονόμου και του Γκίκα. Συλλογή Λιλίκας Λιάπη»36

Υπόλοιπη οικογένεια Γιαννάκη Καλαμπάκα

Ιερέας Μάνος

Αδερφός του Γιαννάκη Καλαμπάκα ήταν και ο ιερέας Μάνος, με τον οποίον ήρθαν μαζί από τη Μοσχόπολη στην Καλαμπάκα. «Ο Ιωάννης, γιος Σταθάκη, προβλέψας ότι σύντομα η πλουσιότατη Μοσχόπολη θα καταστραφεί από τους Τουρκαλβανούς, όπως και έγινε, παρέλαβε μαζί του τον αδελφό του ιερέα Παπαμάνο με όλη σχεδόν την κινητή περιουσία του, επορεύθη προς νότον και βρήκε ασφαλές καταφύγιο την Καλαμπάκα, όπου κατέληξε.»37

Βαρλααμίτικο κατάστιχον 228

Δεν γνωρίζουμε αν ήταν αυτάδελφοι κι αν ο Μάνος (Μανόλης) ήταν ήδη ιερέας, όταν ήρθε από την Μοσχόπολη. Μάλλον όμως ήταν ήδη έγγαμος ιερέας και η σύζυγός του ίσως δεν κατόρθωσε να φτάσει στην Καλαμπάκα ή πέθανε αμέσως μετά. Κι αυτό το συμπεραίνουμε από το εξής: Στο κατάστιχον38 228 της αγιομετεωρίτικης Μονής Βαρλαάμ, του 18ου αιώνος, και στο φύλλο 14β αναγράφεται: «διὰ ἄδειαν νὰ στεφανωθοῦν ὁ παπα‑Μανόλης μὲ τὴν Παπαγεώργαινα, ἄσπρα39 1.800».40 Στο ίδιο χειρόγραφο βλέπουμε ότι η είσπραξη των ιερέων για έναν απλό γάμο ήταν 135 ἄσπρα,41 ενώ αν συμμετείχε και ο επίσκοπος, απαιτούνταν 240 ἄσπρα. Επομένως τα 1.800 άσπρα ήταν ένα πολύ μεγάλο ποσό και πρέπει να δόθηκαν από κάποιον που αφενός είχε αρκετά χρήματα και αφετέρου είχε γερές πολιτικές «πλάτες» στήριξης, ήταν για παράδειγμα αδερφός του άρχοντα του τόπου, καθώς ο δεύτερος γάμος των ιερέων κανονικώς απαγορεύεται.

Συλλογή άσπρων (akçe), στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας. Φωτογραφία Σπυρίδωνος Βλιώρα, 3/7/2019.

Παπα‑Μάνος ονομάζεται και ο ιερέας της 24ης και προτελευταίας μικρής ενορίας των Σταγών, όπως καταγράφηκε στο κατάστιχο 223 της βαρλααμίτικης μονής στα 1755, η οποία όμως ήταν σχετικά μικρή (έχοντας μόνο 8 οικογένειες), δύσκολα όμως αυτός ο ιερέας θα έβρισκε τα χρήματα αλλά και την τόλμη να τα βάλει με τους ιερούς κανόνες που απαγορεύουν δεύτερο γάμο ιερέων. Επομένως, μάλλον ο παπα‑Μάνος / παπα‑Μανόλης, ο αδερφός του Γιαννάκη Καλαμπάκα, πρέπει να είναι ο δευτεροπαντρεμένος.

Γεώργαινα χήρα (την οποία παντρεύτηκε) βρίσκουμε στην 16η ενορία του βαρλααμίτικου καταστίχου 223 του 1755, στο 226 του 1756, στην ίδια ενορία, καθώς και στο 229 του 1758, στη φτωχή ενορία τεσσάρων οικογενειών του έτερου ιερέα παπα‑Μάνου. Μάλλον όμως η σύζυγος του Παπα‑Μάνου είναι η «Παπαγιώργαινα»42 της 11ης ενορίας του βαρλααμίτικου καταστίχου 255 του 1778, χήρα κάποιου ιερέα Γεωργίου προφανώς, καθώς αναφέρεται αυτή τότε ως αρχηγός οικογένειας.

Ιερέας Γεώργιος, σύζυγος της Παπαγεώργαινας, αναφέρεται στα προηγούμενα χρόνια α)ο παπα‑Γιώργης, γιος του παπα‑Θεοδόση, στο 223 βαρλααμίτικο κατάστιχο του 1755, στο 229 βαρλααμίτικο κατάστιχο του 1758 και στο 255 βαρλααμίτικο κατάστιχο του 1778 και β)ο παπα‑Γιώργης, γιος του Χρήστου, της 7ης ενορίας στο 229 βαρλααμίτικο κατάστιχο του 1758 και στη 12η ενορία στο 246 βαρλααμίτικο κατάστιχο του 1769. Αυτός ο τελευταίος δεν αναφέρεται μετά από το 1769. Μάλιστα στο 248 βαρλααμίτικο κατάστιχο του 1771 υπάρχει καταγραφή «διὰ πρόθεσιν Παπαγιώργαινας Δέσπως ἄσπρα 400».43 Δηλαδή η Δέσπω, ίσως η χήρα του ανωτέρω παπα‑Γιώργη Χρήστου προσέφερε 400 ἄσπρα για μνημόνευση του ιερέα συζύγου της που πρόσφατα είχε πεθάνει.

Αν η παραπάνω πορεία σκέψης μας, στηριγμένη στα βαρλααμίτικα κατάστιχα, είναι σωστή, αυτή την Δέσπω, την Παπαγιώργαινα, χήρα ήδη από το 1771 τουλάχιστον, πρέπει να παντρεύτηκε ο παπα‑Μάνος, ο αδερφός του Γιαννάκη Καλαμπάκα. Ο γάμος πρέπει να έγινε ή κοντά στο 1771, λίγο μετά από την άφιξη των Γιαννακάδων στην Καλαμπάκα, οπότε στο 1778 που η «Παπαγιώργαινα» αναφέρεται ως χήρα έχουμε το terminus ante quem του θανάτου του παπα‑Μάνου,44 ή ο γάμος του παπα‑Μάνου πρέπει να τοποθετηθεί μετά από το 1778, και η ημερομηνία αυτή να λειτουργεί έτσι ως terminus post quem για τον γάμο του, 8-9 χρόνια δηλαδή μετά από την άφιξη των Γιαννακάδων στην Καλαμπάκα.

Ο θάνατος του παπα‑Μάνου φαίνεται να ήταν επεισοδιακός: «η οικογένεια Ιωάννου (Σταθάκη) έδωσε τρεις ιερείς. Μάλιστα ένας εξ αυτών ο παπα‑Μάνος δολοφονήθηκε στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου την ημέρα του Πάσχα, την ώρα που έλεγε το Ευαγγέλιο. Η τρύπα που έκανε η σφαίρα στον τοίχο είναι επάνω από τον δεξιό ψάλτη. Μας την έδειξε ο πατέρας μας.»45

Φθορές (από σφαίρα;) στον τοίχο του ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμπάκας πάνω από το δεξί ψαλτήρι. Φωτογραφία Σπυρίδωνος Βλιώρα, 17/5/2019.

«Στη δεκαετία του 1770-1780, από ένα παράθυρό της, Αρβανίτες ληστές σκότωσαν τον Ιερέα Παπαμάνο, αδελφό του τοπικού άρχοντα Γιάννη Καλαμπάκα.»46

Φαίνεται ότι Αρβανίτες ληστές τον σκότωσαν, ίσως το 1778, στην εκκλησία Κοιμήσεως της Θεοτόκου, άγνωστο για ποιο λόγο.

Τέκνα Γιαννάκη Καλαμπάκα

Για τα παιδιά του Γιαννάκη Καλαμπάκα έχουμε διάφορες πληροφορίες, που οι περισσότερες είναι ανεξακρίβωτες, εκτός από κάποιες που στηρίζονται σε επιγραφικά δεδομένα ναών της Καλαμπάκας.

Είδαμε παραπάνω να αναφέρονται ως παιδιά του «ο Βασιλάκης και η Ελένη»,47 ονόματα που προέκυψαν a posteriori από τους αγίους που τιμώνται στο δίδυμο εκκλησάκι Αγίου Βασιλείου και Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και δεν φαίνεται να είναι σωστά. Πιο κοντά στην αλήθεια δείχνει να είναι η παρακάτω αναφορά: «Τέκνα αυτού ήσαν ο Κωνσταντίνος, ο Στάθης, ο Σπύρος και ο Δημήτρης».48

Για τον πρώτο, τον Κωνσταντίνο, είμαστε σίγουροι, και τις σχετικές πληροφορίες θα εκθέσουμε σε λίγο. Στάθης γνωρίζουμε ότι λεγόταν ο πατέρας τού Γιαννάκη Καλαμπάκα. Σπύρος49 γνωρίζουμε πως ήταν ένα συνηθισμένο όνομα στην Μοσχόπολη και την γύρω περιοχή, απ’ την οποία ήρθαν οι Γιαννακάδες. Το Δημήτριος μάς κάνει να σκεφτούμε το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου κοντά στο σημερινό Γενικό Λύκειο της Καλαμπάκας, ενώ θα δεχόμασταν ευχαρίστως και κάποιο παιδί με το όνομα Βασίλης, για να δικαιολογήσουμε το ένα όνομα στο οποίο εορτάζεται το δίδυμο παρεκκλήσιο βορειοδυτικά και κοντά στο αρχοντικό του Καλαμπάκα καθώς και το όνομα του απογόνου Βασιλείου Σταθάκη, που διετέλεσε δήμαρχος Αιγινίου, και τον οποίο θα δούμε στη συνέχεια. Προς το παρόν ας αναφερθούμε στον Κωνσταντίνο / Κωνσταντούλα.

Κωνσταντίνος Ιωάννου (Σταθάκης)

Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος, γιος του Γιαννάκη και της Μαρίας, αδερφής του επισκόπου Παϊσίου. Σε κάποιες μεταγενέστερες μαρτυρίες βρίσκουμε πως αυτός ήταν ο σύζυγος της αδερφής του Παϊσίου: «ο Κωνσταντίνος Ιωάννου (Γιαννακάδες) ήτανε γαμπρός από αδελφή του Παϊσίου και όπως αναφέρεται μαζί κτίζανε τις εκκλησίες και σχολεία: ο ένας διέθετε τα χρήματα και ο άλλος τη γνώση.»50 Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τι από τα δύο συμβαίνει, μέχρι να βρεθούν παλαιότερες και βεβαιότερες μαρτυρίες.

1790, εικόνα Αγίων Πάντων

Το ναΰδριο των Αγίων Πάντων. Φωτογραφία Σπυρίδωνος Βλιώρα, 26/4/2019

Πάντως το όνομα Κωνσταντίνος το διαβάζουμε για πρώτη φορά σε επιγραφή της πρωτομαρτιάς του 1790, γραμμένη σε εικόνα του ναϋδρίου των Αγίων Πάντων, ανατολικά και δίπλα στον μητροπολιτικό ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου: «Ἡ παροῦσα τῶν ἁγίων ἱστορία Κωνσταντίνου, Ἑλένης καὶ Δημητρίου ἐγράφη διὰ χειρὸς Γεωργίου μαθητοῦ Δημητρίου Ζούκη Καλαρίτου, δι’ ἐξόδων τοῦ τιμιωτάτου κυρίου Κωνσταντίνου Ἰωάννου, ἐπὶ ἀρχιερέως Σταγῶν Παϊσίου, τοῦ ἐκ κώμης Κλινοβοῦ· 1790, Μαρτίου αʹ»51

Ο Νίκος Βέης52 όμως γράφει πως η εικόνα αυτή υπήρχε «ἐν τῷ ἐπισκοπικῷ ναῷ Καλαμπάκας»: «Πίναξ δέ τις τῶν Ἁγίων Κωνσταντίνου, Ἑλένης καὶ Δημητρίου ἐν τῷ ἐπισκοπικῷ ναῷ Καλαμπάκας». Άρα, η εικόνα αυτή υπήρχε στον ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμπάκας και για κάποιο λόγο, μετά από το 1859, μεταφέρθηκε στο ναΰδριο των Αγίων Πάντων ανατολικά και δίπλα στον μητροπολιτικό ναό. Κι ο Ρώσος περιηγητής Πορφύριος Ουσπένσκι (Порфирий Успенский)53 στα 1859 στον μητροπολιτικό ναό γράφει πως την είδε. Άρα η εικόνα εικονογραφήθηκε, προκειμένου να εκτεθεί για λατρευτικούς και προσκυνηματικούς λόγους στον κεντρικό μητροπολιτικό ναό της πόλης.

Σ’ αυτήν διαβάζουμε ότι τα χρήματα που απαιτήθηκαν για την εικόνα τα διέθεσε ο «τιμιώτατος Κωνσταντίνος Ἰωάννου». Το επίθετο «τιμιώτατος» υποδηλώνει την αρχοντική καταγωγή του Κωνσταντίνου. Το ότι αυτός αναλαμβάνει την πρωτοβουλία χορηγίας της εικόνας μπορεί να σημαίνει είτε ότι ο πατέρας του, Γιαννάκης Καλαμπάκας, είχε πεθάνει / σκοτωθεί είτε ότι ήταν πολύ γέρος· θυμίζουμε ότι από το 1769, που περίπου ήρθε στην Καλαμπάκα ο Γιαννάκης, έχουν περάσει 21 χρόνια. Αν ήταν, όταν ήρθε, 40 ‑ας πούμε‑ χρονών, τώρα θα είχε γίνει πάνω από 60. Μπορεί και ‑πολύ‑ παραπάνω· αν ζούσε. Μπορεί επίσης να σημαίνει ότι στα 1790 ο Κωνσταντίνος Ιωάννου «απογαλακτίστηκε» και πήρε την οικονομική και άλλη κατάσταση της οικογένειάς του στα χέρια του, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες.

Για να ξεκαθαρίσουμε τι ακριβώς έχει συμβεί, θα πρέπει να θυμηθούμε όσα αναφέραμε στην ιστορική αναδρομή που προηγήθηκε: ο Αλή πασάς, που από τις 12 Δεκεμβρίου 1786 είχε διοριστεί μουτεσαρίφης (mutasarrıf) του σαντζακίου των Τρικάλων, το 1787 ΝτερβεντάτΝαζήρ (επόπτης των δερβενίων) και τον ίδιο χρόνο μουτεσαρίφης (mutasarrıf) των Ιωαννίνων, πέρασε το 1790 από τα Τρίκαλα κατά την εκστρατεία του εναντίον των Σουλιωτών και έκανε «αὐστηροτάτας ἐπιτιμήσεις στοὺς Κοτσαμπασῆδες Τρικάλων»,54 μεταξύ των οποίων και στον «ἄρχοντα πρώτης τάξεως» Ιωάννη Καλαμπάκα.55 «Πάντες οὗτοι ἐπανῆλθον νενεκρωμένοι εἰς τὰς ἐπαρχίας των· (…) προέβη εἰς τὴν καταστροφὴν πάντων τῶν ἀρχόντων καὶ προεστώτων τῶν ἐπὶ Κούρτ καὶ ἀντεκατέστησεν αὐτοὺς δι’ ἄλλων ἰδικῶν του.»56

Άρα, χωρίς να δηλώνεται ρητά από τις πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας, μάλλον ο Γιαννάκης Καλαμπάκας στα 1790 δολοφονήθηκε από τον Αλή πασά. Γι’ αυτό απ’ αυτή την ημερομηνία και πέρα δεν έχουμε καμία άλλη μαρτυρία γι’ αυτόν και βλέπουμε να δραστηριοποιείται ο γιος του Κωνσταντίνος.

Άξιο μνείας είναι επίσης ότι στην εικόνα που εξετάζουμε απεικονίζονται δύο (τρεις) άγιοι που συνήθως δεν εικονογραφούνται μαζί: οι άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη και ο άγιος Δημήτριος. Να κάμφθηκαν οι αντιρρήσεις του αγιογράφου από τα «ἔξοδα» / χρήματα του χορηγού, που ήθελε μ’ αυτόν τον τρόπο να τιμήσει και τον αδερφό του Δημήτριο, που αναφέρθηκε πιο πάνω;

Το 1790 ήταν ο έκτος χρόνος που βρισκόταν στην αρχιερατεία των Σταγών ο Κλινοβίτης Παΐσιος, συγγενής των Γιαννακάδων. Αυτός πρέπει να κάλεσε τον βλαχικής καταγωγής αγιογράφο Γεώργιο, μαθητή του γνωστού Καλαριτινού57 και βλάχου αγιογράφου Δημητρίου Ζούκη, οι οποίοι έχουν αγιογραφήσει και σε πολλές άλλες περιπτώσεις (τοιχογραφιών και φορητών εικόνων) στην Καλαμπάκα, τα Μετέωρα και την ευρύτερη περιοχή. Θυμίζουμε πρόχειρα τη μονή ΥπαπαντήςΜετεώρων: «κατ’ Ὀκτώβριον τοῦ 1784 ὁ Καλαρίτης ἱστοριογράφος (=ζῳγράφος) Δημήτριος Ζούκης καὶ ὁ μαθητὴς αὐτοῦ Γεώργιος συμβάλλονται μετὰ τοῦ ἱερομονάχου Συμεών, ἡγουμένου τῆς μονῆς Ὑπαπαντῆς τῶν Μετεώρων, νὰ ἁγιογραφήσωσι τὸν νάρθηκα αὐτῆς.»58

1792, επιγραφή ιστόρησης τριών αγίων και άλλων σκηνών στην εκκλησία Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμπάκας

Δύο χρόνια αργότερα από το 1790, σε επιγραφή στον νότιο τοίχο του Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου συναντούμε πάλι τον Κωνσταντίνο, γιο του Γιαννάκη: «Ἡ παροῦσα ἱστορία τῶν τριῶν ἁγίων ἐγράφη διὰ χειρὸς μαθητοῦ Δημητρίου Καλαρίτου, δι’ ἐξόδων τοῦ τιμιωτάτου κυρίου Κωνσταντίνου Ἰωάννου, ἐπὶ ἀρχιερέως Σταγῶν κυρίου Παϊσίου ἐκ κώμης Κλινοβού· 1792».59

Μέχρι την αποφράδα ημέρα της 18ης Οκτωβρίου του 1943,60 όπως βλέπουμε και σε σχετική φωτογραφία που έχει σωθεί, ο νότιος εξωνάρθηκας του Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου είχε στέγη από πάνω του και μπαλκόνι με ξύλινα κάγκελα στη νότια πλευρά του, με αποτέλεσμα να προστατεύονται οι όποιες αγιογραφίες υπήρχαν σ’ αυτόν. Σήμερα όμως η αγιογραφία «τῶν τριῶν ἁγίων», κατά τρόπο εγκληματικό, είναι εκτεθειμένη στις βροχές και τα στοιχεία της φύσης, καθώς και στις ορέξεις οιουδήποτε βανδάλου θα ήθελε να την καταστρέψει.

Την ίδια εποχή ή ίσως δέκα χρόνια νωρίτερα αγιογραφήθηκε από τον ίδιο αγιογράφο και η «παράσταση του Λίθου» στη νότια γωνία της ανατολικής κλίμακας ανόδου στον Άμβωνα του ιδίου ναού.61

Παράσταση του Λίθου στη νότια γωνία της ανατολικής κλίμακας ανόδου στον Άμβωνα του Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Καλαμπάκας

Ο ίδιος ζωγράφος επίσης, ο Δημήτριος Καλαρίτης, στις 25 Ιανουαρίου του 1782, είχε αγιογραφήσει και τον δυτικό εξωνάρθηκα του ίδιου ναού, προσκεκλημένος από τον επίσκοπο σταγών Παΐσιο, σύμφωνα με σχετική επιγραφή: «Δεκτὴ Λιτή σοι, ἣν Παΐσιος φέρει, τῆς σῆς πρόσω Δέσποινα ἐνδόξου τιμῆς, γένοιτο (…) Ἐπὶ ἀρχιερέως Σταγῶν Παϊσίου τοῦ ἐκ Κλινοβοῦ. Διὰ χειρὸς ταπεινοῦ Δημητρίου Καλαρίτου, 1782, Ἰανουαρίου 25». Δεν γνωρίζουμε αν τον αγιογράφο είχε πληρώσει ο Κωνσταντίνος ή ο πατέρας του ο Γιαννάκης. Βέβαια, οι αγιογραφίες του δυτικού εξωνάρθηκα δεν βρίσκονται σε καλή κατάσταση, γιατί κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής ο χώρος χρησιμοποιούνταν για παρασκευή φαγητού62 (μαγειρείο)! Κι ούτε καθαρίστηκαν στη διάρκεια των σχετικά πρόσφατων εργασιών καθαρισμού των αγιογραφιών του εσωνάρθηκα.

1794, ναΰδριο των αγίων Νικολάου και Αντωνίου

Στο δίδυμο ναΰδριο των αγίων Νικολάου και Αντωνίου, που βρίσκεται εκατό περίπου μέτρα δυτικότερα του ιερού μητροπολιτικού ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμπάκας, νότια των βράχων της Αϊάς, της Μικρής Αϊάς και των Συμπληγάδων, σώζεται μια επιγραφή στο εσωτερικό του, πάνω από την είσοδο του ναού: «Ἀνεκαινίσθη οὗτος ὁ θεῖος καὶ πάνσεπτος ναὸς τοῦ ἁγίου ἐνδόξου Νικολάου κατὰ τὸ ͵ζρκθʹ (7129-5509/8=1620-21) (…) …ριθις κ(αὶ) δευτέρου63 κατὰ 1819, μηνὶ Σεπτεμβρίου 6, καὶ ἀρχιερατεύοντος (…) καὶ ἐπιτροπεύοντος (…)»64

Ο Τριαντάφυλλος Παπαζήσης, παραπέμποντας στον Ιωάννη Παπασωτηρίου,65 ισχυρίζεται ότι «οι τοιχογραφίες έγιναν το 1794 επί επισκόπου Σταγών Παϊσίου και είναι έργα, κατά τη γνώμη μου, του Ιωάννη από το Καπέσοβο που το 1781 ιστόρησε, μαζί με τον πατέρα του, την Κοίμηση της Θεοτόκου Φωτεινού Ιωαννίνων.66»67

Όμως ο Ιωάννης Παπασωτηρίου αναφέρεται στον κοιμητηριακό ναό αγίου Νικολάου Καστρακίου: «Τὸ Καστράκι(ον) ἔχει 1.666 κατοίκους (801 ἄρρενες καὶ 865 θήλεις). (…) Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐνορία τοῦ Ἁγίου Νικολάου, ὅστις ἐζωγραφήθη τῷ 1794 ἐπὶ Ἐπισκόπου Σταγῶν Παϊσίου (…)»68

Αυτό βέβαια δεν αποκλείει την ίδια περίπου εποχή ο βλάχος αγιογράφος Ιωάννης από το Καπέσοβο, προσκεκλημένος από τον βλάχο επίσκοπο Σταγών Παΐσιο, να είχε αγιογραφήσει τον ναΐσκο του αγίου Νικολάου Καλαμπάκας και στην όλη ανακαίνιση και αγιογράφηση του ναού να είχε συνδράμει ο Κωνσταντίνος Ιωάννου.

Για τον ναΐσκο των αγίων Νικολάου και Αντωνίου γνωρίζουμε πως αρχικά, και για αιώνες, από το 1620 τουλάχιστον, σύμφωνα με την επιγραφή που είδαμε, υπήρχε μόνο ο ναός του αγίου Νικολάου, ενώ ο ναός του αγίου Αντωνίου είναι μεταγενέστερη προσθήκη.

 Γνωρίζουμε επίσης ότι στους απογόνους του Γιαννάκη Καλαμπάκα υπήρχαν και κάποιοι με το όνομα Αντώνιος: «Τέκνα του Ιωάννη Σταθάκη ήσαν ο Στάθης Ιωάννου Σταθάκης, ο Κωνσταντίνος Ιωάννου Σταθάκης, ο Βασίλειος Ιωάννου Σταθάκης, ο Αντώνιος Ιωάννου Σταθάκης και η Μαριγώ, σύζυγος Ξενοφώντος Παπαγεωργιάδη.»69 Ο Στέφανος Αθανασούλας αναφέρει τον «συμβολαιογράφο Αντωνάκη Σταθάκη».70

Υποθέτουμε λοιπόν πως στα αδέρφια ‑ή γενικότερα στην οικογένεια‑ του Γιαννάκη Καλαμπάκα θα υπήρχε και κάποιος Αντώνιος, το όνομα του οποίου έφτασε στους απογόνους των Γιαννακάδων· και προς τιμήν του θα προστέθηκε κάποια στιγμή, ίσως γύρω στα 1794, ίσως στην ανακαίνιση του 1819, και ο δεύτερος ναΐσκος του αγίου Αντωνίου.

1/3/1798, επιγραφή Αγίου Γεωργίου Σοποτού

Ναΐδιο του Αγίου Γεωργίου, Γκραβούρα του Tavy Notton71

Πολλά απ’ τα καλαμπακιώτικα ναΰδρια είναι παλαιότερα από την εποχή που ζει ο Καλαμπάκας, για παράδειγμα του Αγίου Γεωργίου, που είδαμε σε προηγούμενη δημοσίευσή μας,72 πρωτοκτίστηκε στα 1571: «Tὸ πρῶτον θεμέλιον τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ͵ζπʹ (7080 από κτίσεως κόσμου=1571/2). Ἡ μετακαίνισις τοῦ ἀρχιερέα καὶ θεοφιλεστάτου αὐθέντος καὶ δεσπότου κυρίου Παϊσίου Σταγῶν καὶ Κωσταντούλα τοῦ Γιαννάκη, Παπαθεοδόση, συνδρομή Στάθης καὶ πίτροπος Γεωργίου τοῦ Δημητρίου καὶ τῶν ἐπιλοίπων χωριανῶν, ἔτει 1798, Μαρτίου πρώτη.»

Το αρσενικό όνομα Κωνσταντούλας, ως υποκοριστικό του Κωνσταντίνος / Κώστας, απαντά και σε άλλες περιπτώσεις στη Θεσσαλία, όπως για παράδειγμα βρίσκουμε σε ενθύμηση73 του 1866 στο χωριό Αϊβάν (σημερινή Αηδόνα Καλαμπάκας) γραμμένο το όνομα ενός μαθητή: Κωνσταντούλας Σπάχου. Αλλά και ο επί σειρά ετών δήμαρχος Καστανιάς (1890-1914) είχε τέτοιο όνομα: Κωνσταντούλας Γιαννούσης.74

Επίσης, από το υποκοριστικό του ονόματος, Γιαννάκης, ίσως μπορούμε να εξάγουμε το συμπέρασμα ότι ο ερχόμενος μετά το 1769 από τη Μοσχόπολη Ιωάννης ήταν το τελευταίο στη σειρά γέννησης από τα παιδιά της οικογένειάς του. Μπορεί όμως απλώς να είχε επιλέξει να τον αποκαλούν έτσι ή έτσι γενικά τον αποκαλούσαν οι γύρω του είτε από την περίοδο που ήταν στη Μοσχόπολη είτε από τη στιγμή που εμφανίστηκε στην Καλαμπάκα.

Ο Παπαθεοδόσης (παπα‑Θεοδόσης) της επιγραφής μπορεί να είναι ο ιερέας της 3ης ή της 6ης ενορίας που καταγράφεται στο φύλλο 13α του καταστίχου 255 της αγιομετεωρίτικης μονής Βαρλαάμ του έτους 1778.75

Κατάστιχο 255 της μονής Βαρλαάμ, φύλλο 13α

Ο Στάθης που συνέδραμε στην κατασκευή του ναϊδίου και αναγράφεται στη σχετική επιγραφή της πρωτομαρτιάς του 1798 πρέπει να είναι ο αδερφός του Κωνσταντίνου και γιος του Ιωάννη Καλαμπάκα.

Ο επίτροπος του ναού του αγίου Γεωργίου Σοποτού, ο Γεώργιος, αναγράφεται ότι είναι γιος του Δημητρίου. Ο Δημήτριος αυτός ίσως είναι ο αδερφός του Κωνσταντίνου και γιος του Ιωάννη Καλαμπάκα.

Αν οι υποθέσεις που έγιναν παραπάνω είναι σωστές, τότε στην επιγραφή ανακαίνισης του ναϋδρίου του αγίου Γεωργίου Σοποτού εμφανίζονται τρία από τα παιδιά του Ιωάννη Καλαμπάκα: ο Κωνσταντίνος, ο Στάθης και ο Δημήτριος. Βέβαιοι είμαστε μόνο για την ταυτότητα του Κωνσταντίνου. Για τους υπολοίπους απαιτούνται κι άλλες μαρτυρίες ή πηγές.

25/3/1798, επιγραφή ναϋδρίου αγίας Βαρβάρα

Και στην παλαιότατη εκκλησίτσα της Αγίας Βαρβάρας, για την οποία έχουμε την πρώτη μνεία ήδη από το 1163, σε διεξοδικότατο πρακτικό («διάγνωσιν») αναγραφής των ορίων, των κτημάτων και δικαιωμάτων γενικότερα της επισκοπής Σταγών, υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα με την χρονολογία «1798, Μαρτίου 25».76 Φαίνεται λοιπόν ότι και σ’ αυτό το ναΰδριο έγιναν διάφορες εργασίες ανακαίνισης ή αγιογράφησης, επί επισκόπου Σταγών Παϊσίου, πιθανόν με τη συνδρομή του Κωνσταντίνου Ιωάννου, ώστε να εκπληρωθεί το τάμα του πατέρα του.

Άλλες μαρτυρίες

Θα αναφέρουμε τέλος μία ακόμη μαρτυρία, την οποία δεν μπορέσαμε ακόμη να διασταυρώσουμε. «Ο ένας Κωνσταντίνος ήταν αρχιερέας και ο δεύτερος Κωνσταντίνος, γαμπρός από αδελφή του Επισκόπου Παϊσίου εκ Κλινοβού. Έκτισαν μαζί το σχολείο του Κλινοβού. Στο Μεγάλο Μετέωρο υπάρχει ένα εκκλησάκι με την επιγραφή: “Κτήτωρ Κωνσταντίνος, ιερεύς Ιωάννης και τα τέκνα αυτού.” Αυτό εμείς δεν το γνωρίζαμε και το είπε ο Βέης όταν μετά τον πόλεμο ήρθε στα Μετέωρα και κάθησε αρκετές μέρες. Συναντήθηκε με τον πατέρα μας στο καφενείο του Καρακίτσιου, απέναντι από το Δασαρχείο.»77

Αν βρίσκεται τέτοια επιγραφή σε παρεκκλήσι του Μεγάλου Μετεώρου, πιθανόν να βρίσκεται σε δύο από τα παρεκκλήσια: ή στο παρεκκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, νοτιοδυτικά του καθολικού και πολύ κοντά σ’ αυτό, που ανεγέρθηκε το Μάρτιο του 1789 με έξοδα του μοναχού Διονυσίου από την Κόνιτσα και του γιου του ιερομονάχου Ζαχαρία, σύμφωνα με σχετική, εξωτερικά εντοιχισμένη, επιγραφή, όταν ηγούμενος της ιεράς μονής ήταν ο Παρθένιος Ορφίδης78 ή στο παρεκκλήσι του Τιμίου Προδρόμου, που βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της νότιας πλευράς του καθολικού, του 18ου αιώνα.79 Επιβάλλεται να γίνει αυτοψία.80

Θα ακολουθήσει ‑εν καιρώ‑ μία ακόμη δημοσίευση με τους υπολοίπους απογόνους της οικογένειας, ορισμένοι από τους οποίους διετέλεσαν δήμαρχοι ή βουλευτές του τόπου μας.

Πρόταση αναστήλωσης

Μετά από τις 18 Οκτωβρίου 1943 και κυρίως μετά από το 1997, το εμβληματικό και επιβλητικό κτήριο του αρχοντικού Καλαμπάκα κείτεται σε ερείπια, έχοντας απωλέσει την παλαιά αίγλη και δόξα και κρύβοντας επιμελώς στα λίγα απομεινάρια του την μακραίωνη ιστορία του.

Πρότασή μας είναι να περιέλθει στην ιδιοκτησία του Δήμου Μετεώρων και να αναστηλωθεί. Όπως προτείναμε και σε προηγούμενες δημοσιεύσεις μας,81 καλό είναι να υπάρχουν εξακτινωμένα σε όλη την πόλη πολλά όμορφα κτήρια ποικίλων πολλαπλών χρήσεων, για εκθέσεις, εκδηλώσεις κ.λπ. Στο κτήριο αυτό θα μπορούσε να στεγαστεί το Διαχρονικό Μουσείο Καλαμπάκας. Θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν σ’ αυτό όλα τα κινητά στοιχεία / αρχαιολογικά κατάλοιπα, που έχουν σωθεί από το παρελθόν της πόλης μας και βρίσκονται διάσπαρτα σ’ αυτή82 ή σε άλλα σημεία της Ελλάδας (π.χ. στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης κ.α.) και να προβάλλεται / αναδεικνύεται η ιστορία της περιοχής μας από την παλαιολιθική εποχή μέχρι σήμερα, με ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές της πόλης μας, της Ελλάδας ή του εξωτερικού, αλλά και για μεγαλύτερους σε ηλικία περιηγητές / ταξιδιώτες.

Κι ας μην σπεύσει κάποιος να πει ότι δεν υπάρχουν χρήματα για τέτοιες ιδέες. Παρόλα τα πολλά έργα που έχει υλοποιήσει η Περιφέρεια Θεσσαλίας, και στην περιοχή μας, εντούτοις βρίσκεται «κάτω από τη βάση»83 στην απορροφητικότητα ευρωπαϊκών κονδυλίων! Υπάρχουν λοιπόν περιθώρια για ένταξη πολλών ακόμη έργων, αρκεί να υπάρχει όραμα, σχέδιο, στόχοι και ‑βεβαίως‑ κατάθεση ώριμων, ολοκληρωμένων και τεκμηριωμένων σχεδίων. Πεδίον δόξης λαμπρόν και για τη νέα δημοτική αρχή της πόλης μας…


Υποσημειώσεις

1 όπως η οικογένεια Σίνα για παράδειγμα.

2 Λιάπης Βασίλης, Για να λάμψει η αλήθεια, εφ. Τα Μετέωρα, 8/3/2002, σελ. 14.

3 Αναφέρουμε ενδεικτικά τους Μοσχοπολίτες εμπόρους Ιωάννη Παππά, Ιωάννη Σιγούνα και Ιωάννη Σμολένσκη, τον λόγιο Ιωάννη Χαλκέα, τον ιερέα Ιωάννη Βρέτα, καθώς και τους φονευθέντες στη δεύτερη μεγάλη καταστροφή της πόλης Πέτρο Γιαννάκη, Ιωάννη Πέτρου Γιαννάκη, Ιωάννη Ντούμα κ.ά. Βλ. Κιλιπίρης Φώτης, Μοσχόπολις: Πολιτισμικό κέντρο της Βαλκανικής, κιβωτός της Ρωμιοσύνης, 1996.

4 Λιάπης Βασίλης, Για να λάμψει η αλήθεια, σελ. 14.

5 Βλιώρας ΣπυρίδωνΝαΰδριο Αγίου Γεωργίου Σοποτού Καλαμπάκας, εφ. Τα Μετέωρα, 3 & 10/5/2019. (www.academia.edu/3896768)

6 Ενώ σε επιγραφές άλλων ναών της Καλαμπάκας αναφέρεται ο λόγιος τύπος «Κωνσταντίνος Ἰωάννου» (δες πιο κάτω).

7 Από το 1766 μουτεσαρίφης του Σαντζακίου των Τρικάλων ήταν ο βεζίρης Ισμαήλ πασάς (Vezir İsmail Paşa), ενώ δερβέναγας από το 1760 και για πολλά έτη ο Κουρτ Αχμέτ πασάς.

8 Μπακόλας Γιώργος, «Πράσινο φως» από το ΥΠΠΟ για την κατασκευή του τοίχου στην οδό Μητροπόλεως, εφ. Τα Μετέωρα, 23/8/2016.

9 Λιάπης Βασίλης, Για να λάμψει η αλήθεια, σελ. 14.

10 στο οποίο φιλοξενήθηκαν αργότερα διάφοροι οπλαρχηγοί, όπως ο Χριστόδουλος ΧατζηπέτροςΓρηγόρης Λιακατάς και άλλοι. Βλ. Καλαμπάκα, Διαδρομή στο χρόνο, σελ. 46.

11 Καλαμπάκα, Ταξίδι στο παρελθόν, σελ. 57.

12 Για την ονομασία του βράχου βλέπε Βλιώρας ΣπυρίδωνΜετεωρίτικες μονές, εφ. Τα Μετέωρα, 26/5/2017, 2/6/2017 & 9/6/2017. (www.academia.edu/33262144)

13 Αθανασούλας, Εκκλησίες, σελ. 110. «Εντύπωση προκαλούν οι καταρράκτες που σχηματίζονται στο βράχο, όταν βρέχει.» Γιάννης Ψαρρής, Το μονοπάτι που ενώνει την Καλαμπάκα με το Καστράκι. Ένα σύντομο οδοιπορικό, εφ. Τα Μετέωρα, 22/7/2016.

14 Λιάπης Βασίλης, Για να λάμψει η αλήθεια, σελ. 14.

15 «Συνελήφθη από τον Κουρτ πασά του Βερατίου, απ’ τον οποίο συγχωρείται και παραμένει στην αυλή του.» Αναστάσιος Παπασταύρος, Αλή πασάς: από λήσταρχος ηγεμόνας, τ.1, εκδ. ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ, Ιωάννινα 2013, σελ. 16.

16 «Από τις υπάρχουσες ιστορικές πηγές εντοπίζεται ότι, όταν το 1784 ο Αλής Τεπελενλής, αργότερα ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων, καταδιώκονταν από την Υψηλή Πύλη ζήτησε άσυλο στο αρχοντικό τον Ιωάννη Καλαμπάκα. Ο οικοδεσπότης τον δέχθηκε και τον προσέλαβε μάλιστα αρχηγό της σωματοφυλακής του, έναντι αδράς αμοιβής.» Διαδρομή στο χρόνο, σελ. 46. «Σ’ αυτό ήταν εγκατεστημένη η φρουρά του άρχοντα, μέλος της οποίος ήταν για ένα βραχύ χρονικό διάστημα και ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων» Ταξίδι στο παρελθόν, σελ. 57.

17 Αθανασούλας, Εκκλησίες, σελ. 33.

18 «1784: (…) Ἐχειροτονήθη δὲ ὁ νῦν Σταγῶν Κλινοβίτης κὺρ Παΐσιος κατὰ τὴν δωδεκάτην Μαΐου μηνὸς, ἡμέρᾳ Κυριακῇ τῶν Ἁγίων Πατέρων.» Γουγουλάκη, σελ. 258.

19 Σε αντίτυπο του βιβλίου «Τῶν μαθηματικῶν στοιχείων αἱ πραγματεῖαι αἱ ἀρχοειδέσταται» του Ανδρέου Ιωάννη Σεγνέρου (Johann Andreas voν Segner: 1704-1777) σε μετάφραση του Ευγενίου Βούλγαρη, που ανήκε στον επίσκοπο Σταγών Παΐσιο και είχε δει στην βιβλιοθήκη της αγιομετεωρίτικης μονής της Αγίας Τριάδας ο Νίκος Βέης στα 1908, υπήρχε γραμμένο το εξής κτητορικό του βιβλίου αυτόγραφο σημείωμα: «Ἐκ τῶν τοῦ Ἰωάννου Εὐσταθίου ἐκ Κλινοβοῦ καὶ τόδε, τοῦ μετακληθέντος Παϊσίου, ἱεροδιακόνου τοῦ ἁγίου Λαρίσης.» Και λίγο πιο κάτω: «εἶτα καὶ ἐπισκόπου Σταγῶν χρηματίσαντος» Βέης Νίκος, Σύνταγμα επιγραφικών μνημείων Μετεώρων και της πέριξ χώρας μετά σχετικών αρχαιολογημάτων, Βυζαντίς 1, 1909, σελ. 564.

20 «Ἀπαντᾷ τῷ 1787 Εὐστάθιος πατὴρ καὶ Μαρία ἀδελφὴ τοῦ Σταγῶν Παϊσίου». Βέης Νίκος, Σύνταγμα, σελ. 564.

21 «εκ του κουνιάδου του Μητροπολίτου τότε Σταγών Παϊσίου, του οποίου την λογίαν αδελφήν είχε σύζυγο.» Λιάπης Βασίλης, Για να λάμψει η αλήθεια, σελ. 14.

22 Από το μεταφυσικής διάστασης συμβάν που αναφέρεται εδώ μπορεί ο καθένας να κρατήσει ως αλήθεια ό,τι θέλει. Πάντως η μέριμνα για τα εκκλησίδια είναι πραγματικό γεγονός…

23 Τα ονόματα αυτά προέκυψαν a posteriori από τους αγίους που τιμώνται στο δίδυμο εκκλησάκι Αγίου Βασιλείου και Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και δεν είναι σωστά, όπως αναπτύσσουμε πιο κάτω…

24 Αθανασούλας Στέφανος, Εκκλησίες σελ. 149.

25 Ό.π., σελ. 151.

26 κοντά στο εργαστήριο παραγωγής του χαλβά Ρόμπου, σύμφωνα με προφορική μαρτυρία στον γράφοντα του δασκάλου Παναγιώτη Καρασίμου.

27 Ό.π., σελ. 151.

28 Στον προφητη-Ηλία στην Καλαμπάκα τιμάται και η αγία Παρασκευή! Βλ. Γιόρτασαν την Αγία Παρασκευή οι κυνηγοί της Καλαμπάκαςwww.ihunt.gr, 30/07/2017.

29 Καλαμπάκα, Διαδρομή στο χρόνο, σελ. 46.

30 Νικολογιάννη Αθηνά, Βλιώρας Σπυρίδων1943-1944: πυρπόληση - απελευθέρωση Καλαμπάκας, εφ. Τα Μετέωρα, 26/10/2018 (https://www.academia.edu/39009323).

31 Καλαμπάκα, Διαδρομή στο χρόνο, σελ. 46.

32 Πρόκειται για το σπίτι του Θεοδόση Τάσιου (1880;-1955;), που παντρεύτηκε γύρω στο 1899 την Κίτσα (Κυριακή) Μπέντα κι απέκτησαν 12 παιδιά, απ’ τα οποία έζησαν τα έξι: Παναγιώτης (γιος του είναι ο γνωστός Έλληνας ακαδημαϊκός, πολιτικός μηχανικός, αρθρογράφος, συγγραφέας και …θείος μου Θεοδόσης Τάσιος), Αγγελική / Αγγέλω (η γιαγιά μου, μητέρα του πατέρα μου!), Ηλίας, Αλεξάνδρα, Βασίλης και Τασιά. Βλ. & Παναγιώτης Καρασίμος, Τάσιος Θεοδόσιος, ένας Καλαμπακιώτης ευπατρίδης, εφ. Τα Μετέωρα, 14/6/2019.

33 Αθανασούλας, Εκκλησίες, σελ. 33.

34 Νονού της συζύγου μου!

35 Αθανασούλας, Εκκλησίες, σελ. 113.

36 Καλαμπάκα, Ταξίδι στο παρελθόν, σελ. 57.

37 Λιάπης Βασίλης, Για να λάμψει η αλήθεια, σελ. 14.

38 Στην Βιβλιοθήκη της μετεωρίτικης μονής Βαρλαάμ φυλάσσονται 45 περίπου κατάστιχα της περιόδου 1745-1779: 23 κατάστιχα ονομάτων, όπου έχουν καταχωριστεί τα ονόματα οικογενειαρχών οικισμών και 22 εισπράξεων, όπου καταγράφονται τα χρηματικά ποσά που έδωσε κάθε οικισμός στην Επισκοπή Σταγών. Τα κατάστιχα αυτά ανήκαν στην Επισκοπή Σταγών και μεταφέρθηκαν στη μονή Βαρλαάμ, όταν τα δώρισε στην μονή της μετανοίας του μαζί με άλλα βιβλία και χειρόγραφα ο επίσκοπος Σταγών Παρθένιος (1751-1784), στο προσωπικό αρχείο του οποίου ανήκαν. Δεν φαίνεται να είναι αυτόγραφα του Παρθενίου, τα περισσότερα όμως γράφτηκαν κατά τη μακρά περίοδο της αρχιερατείας του. Ευχαριστούμε από καρδιάς τον γέροντα Ισίδωρο της Ιεράς Μονής Βαρλαάμ και τους υπολοίπους μοναχούς του μοναστηριού, που μας επέτρεψαν να έχουμε πρόσβαση στα πολύτιμα αυτά χειρόγραφα.

39 akçe: νόμισμα μικρής αξίας της εποχής της Τουρκοκρατίας, το ⅓ του παρά, το 1/120 του γροσίου.

40 Καρακίτσιος Ελευθέριος, Οι Σταγοί μέσα από κατάστιχα των ιερών μονών Αγίων Μετεώρων, στο «Η Καλαμπάκα μέσα από την ιστορία της», πρακτικά Αʹ Ιστορικού Συνεδρίου Καλαμπάκας, επιμέλεια Γρηγόρης Σταγέας, εκδ. Γένεσις, Καλαμπάκα 2001, σελ. 132.

41 Όσα π.χ. πλήρωσε και ο «Μανόλης του Γιάννη», για τον πρώτο του γάμο στους Σταγούς στα 1775, όπως καταγράφεται στο «Κατάστιχον εἰσπράξεων δι’ ἱερολογίας ἱερέων, γάμους, εὐχὰς συγχωρητικάς, λειτουργίας, τρισάγια, ἁγιασμούς, “κανονικὰ” δοσίματα» κ.ά., με αριθμό 252, της μονής Βαρλαάμ. Καρακίτσιος Ελευθέριος, Οι Σταγοί, σελ. 205.

42 Καρακίτσιος Ελευθέριος, Οι Σταγοί, σελ. 151.

43 Και στο 240 βαρλααμίτικο κατάστιχο του 18ου αιώνα υπάρχει η καταγραφή: «τὴν πρόθεσιν τοῦ παπα‑Γεωργίου, ἄσπρα 960».

44 Σ’ αυτή την περίπτωση η Παπαγιώργαινα θα έμεινε για δεύτερη φορά χήρα, από δύο συζύγους ιερείς!

45 Οικογένεια Σταθάκη-Λιάπη, Ανακοίνωση της οικογένειας Λιάπη για το εξωκκλήσι του Αγίου Βασιλείου, εφ. Τα Μετέωρα, 4/1/2002.

46 Καλαμπάκα, Ταξίδι στο παρελθόν, σελ. 77.

47 «Έτσι έζησαν τα δυο του παιδιά, ο Βασιλάκης και η Ελένη, μεγάλωσαν, παντρεύτηκαν κι αφήκαν απογόνους, τους Γιαννακάδες.» Αθανασούλας Στέφανος, Εκκλησίες, σελ. 149.

48 Λιάπης Βασίλης, Για να λάμψει η αλήθεια, σελ. 14.

49 και οι παραλλαγές του Σπήλιος / Πήλιος.

50 Λιάπη Μαριάνθη, Προς τον Σεβασμιώτατο Σταγών και Μετεώρων κ. Σεραφείμ, εφ. Τα Μετέωρα, 22/2/2002.

51 Κοτοπούλης Φώτης, Μετέωρα (-Καστράκι - Αιγίνιον), εκδ. Δίφρος, Αθήνα, 21973, σελ. 210.

52 Συμβολὴ εἰς τὴν ἱστορίαν τῶν μονῶν τῶν Μετεώρων, Βυζαντίς 1, 1909, σελ. 236οα.

53 Восток христианский. Путешествие в метеорские и оссоолимпийские монастыри в Фессалии архимандрита Порфирия Успенского в 1859 г, σελ. 356.

54 Τσοποτός, σελ. 178.

55 «Ἄρχοντες πρώτης τάξεως ἐπὶ Κοὺρτ ἦσαν (…), Ἰωάννης Καλαμπάκας (Τρίκαλα).» Αραβαντινός Σπυρίδων, Ιστορία Αλή πασά του Τεπελενλή, Εκ του τυπογραφείου των καταστημάτων Σπυρίδωνος Κουσουλίνου, Αθήναι 1895, σελ. 530.

56 Αραβαντινός Σπυρίδων, Ιστορία Αλή πασά του Τεπελενλή, Εκ του τυπογραφείου των καταστημάτων Σπυρίδωνος Κουσουλίνου, Αθήναι 1895, σελ. 530.

57 Η λέξη Καλαρίτες, επειδή προέρχεται από την αρωμουνική cãlãrets (καβαλάρηδες), που μέσω της δημώδους λατινικής *caballaricius ανάγεται στη λατινική λέξη caballus (άλογο), πρέπει να γράφεται με ένα -λ-, ένα -ρ- και -ι-.

58 Βέης Νικόλαος, Συμβολή εις την ιστορίαν των μονών των Μετεώρων, Βυζαντίς 1, 1909, σελ. 236ο.

59 Παπαζήσης, Οδηγός, σελ. 46.

60 Βλιώρας Σπυρίδων, Νικολογιάννη Αθηνά, 1943-1944: πυρπόληση-απελευθέρωση Καλαμπάκας, εφ. Τα Μετέωρα, 26/10/2018. (www.academia.edu/39009323)

61 «Η συγκεκριμένη παράσταση δεν ανήκει στη ζωγραφική διακόσμηση του ναού που έγινε στα 1573, ούτε επίσης εντάσσεται στη διακόσμηση του άμβωνα που πραγματοποιήθηκε στα 1641, αλλά συνδέεται είτε με τον διάκοσμο του εξωνάρθηκα που ιστορήθηκε από τον Δημήτριο Καλαρίτη στα 1782, είτε ανήκει στην διακόσμηση του διακονικού και της εξωτερικής πλευράς του νοτίου τοίχου, που έγινε δέκα χρόνια αργότερα, το 1792, από τον ζωγράφο Δημήτριο Καλαρίτη.» Αναγνωστόπουλος Αλέξανδρος, Ανδρούδης Πασχάλης, Η βυζαντινή καθέδρα των Σταγών, εκδ. Ιερά Μητρόπολις Σταγών και Μετεώρων - Μέλισσα, Θεσσαλονίκη 2017, σελ. 191.

62 Αναγνωστόπουλος, σελ. 170.

63 Στο σημείο αυτό ίσως να αναγράφει «ἀνακαινισθεὶς ἐκ δευτέρου».

64 Μουτσόπουλος Κ. Νικόλαος, Λεύκωμα βυζαντινών και μεταβυζαντινών επιγραφών, Θεσσαλονίκη 1977, σελ. 230.

65 Παπασωτηρίου Ιωάννης, Επαρχία Καλαμπάκας, Έκτακτος Έκδοσις των Θεσσαλικών Χρονικών (1936-39), της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών, σελ. 177-215.

66 «Τούτο συνάγεται από την σπάνια επιγραφή στο ειλητάριο του Ιωάννη του Δαμασκηνού, στο δυτικό τοίχο, που απαντάται και στην Κοίμηση της Θεοτόκου Φωτεινού Ιωαννίνων.» Παπαζήσης, Οδηγός, σελ. 55.

67 Παπαζήσης, Οδηγός, σελ. 55 & Παπαζήσης Τριαντάφυλλος, Παρατηρήσεις στις τοιχογραφίες και επιγραφές των ναών της ιεράς μητροπόλεως Σταγών και Μετεώρων, στο Η Καλαμπάκα μέσα από την ιστορία της, πρακτικά Αʹ Ιστορικού Συνεδρίου Καλαμπάκας, επιμέλεια Γρηγόρης Σταγέας, εκδ. Γένεσις, Καλαμπάκα 2001, σελ. 197.

68 Παπασωτηρίου, σελ. 182.

69 Λιάπης Βασίλης, Για να λάμψει η αλήθεια, σελ. 14.

70 Αθανασούλας, Λαογραφικά, σελ. 115.

71 Notton Andrée, Notton Tavy, Θεσσαλία, Τρίκαλα, Καλαμπάκα, Καστράκι, εκδ. Εκάτη, Αθήνα 1996.

72 Βλιώρας Σπυρίδων, Ναΰδριο Αγίου Γεωργίου Σοποτού Καλαμπάκας, εφ. Τα Μετέωρα, 3 & 10/5/2019. (www.academia.edu/3896768)

73 Νημάς Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη Δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Συμβολή στη μελέτη του θεσσαλικού διαφωτισμού, Διδακτορική Διατριβή, εκδ. Αφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 169-170.

74 «Γόνος τῆς μεγάλης οἰκογενείας τῶν Γιαννουσαίων. Ἐνδιεφέρθη διὰ τὴν πρόοδον τοῦ τόπου του, δι’ ὃ καὶ ἀνεμίχθη εἰς τὴν πολιτικὴν κίνησιν, ἐκλεγεὶς ἐπὶ σειρὰν ἐτῶν Δήμαρχος τοῦ τέως Δήμου Καστανέας τῆς ἐπαρχίας Καλαμπάκας (1890 - 1914).  (…) ποικιλοτρόπως ἐξυπηρετήσας τὸν Δῆμον Καστανέας καὶ ἐν γένει τὴν ἐπαρχίαν Καλαμπάκας.» Παπασωτηρίου Ιωάννης, Επαρχία Καλαμπάκας, Έκτακτος Έκδοσις των Θεσσαλικών Χρονικών (1936-39), της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών, σελ. 213.

75 Καρακίτσιος Ελευθέριος, Οι Σταγοί, σελ. 150-151.

76 Παπαζήσης, σελ. 30.

77 Λιάπη Μαριάνθη, Προς τον Σεβασμιώτατο Σταγών και Μετεώρων κ. Σεραφείμ, εφ. Τα Μετέωρα, 22/2/2002.

78 «Διὰ συνδρομῆς καὶ ἐξόδου τοῦ ὁσιωτάτου ἐν μοναχοῖς κὺρ Διονυσίου καὶ τοῦ υἱοῦ, καὶ τοῦ Ζαχαρίου ἰερομονάχου ἀπὸ χωρίον Ἰσβόρη τῆς Κόνιτζας, ἡγουμενεύοντος κυρίου Παρθενίου, ἐν ἔτει ͵αψπθʹ (1789), Μαρτίου.» Успенский Порфирий (Ουσπένσκι Πορφύριος), Περιήγηση στις μονές των Μετεώρων το 1859, μτφρ. Ειρήνη Δεμίρη-Δημήτρης Δημητρίου. Σχόλια: Νίκος Ζδάνης, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 63, 2013, σελ. 224, υποσημείωση 23.

79 Διακρίνονται όμως και προγενέστερες οικοδομικές φάσεις, που ανάγονται ίσως στον 14ο αιώνα ή και αργότερα. Σε παρεκκλήσι διαμορφώθηκε πιθανότατα στις αρχές του 17ου αιώνα· βλ. και Βλιώρας Σπυρίδων, Ἅγια Μετέωρα: Οἱ οὐρανογείτονες βράχοι, εκδ. Μίλητος, Αθήνα 2017, σελ. 119.

80 Ενώ γράφονται αυτές οι γραμμές, ο ηγούμενος του Μεγάλου Μετεώρου πατήρ Νήφων λείπει σε εκδρομή στη Ρωσία. Μόλις επιστρέψει, θα μεταβούμε για αυτοψία στα παρεκκλήσια που αναφέρονται.

81 Σπυρίδων Βλιώρας, Το ιταλικό Ίδρυμα ντε Κίρικο και η Καλαμπάκα (προτάσεις), εφ. Τα Μετέωρα, 5/7/2019, Σπυρίδων Βλιώρας, Η Καλαμπάκα απούσα, εφ. Τα Μετέωρα, 26/1/2018 & Σπυρίδων Βλιώρας, Ας ονειρευτούμε, ας ελπίσουμε κι ας παλέψουμε, εφ. Τα Μετέωρα, 8/11/2013.

82 Βλ. ενδεικτικά Βλιώρας ΣπυρίδωνΝαΰδριο Αγίου Αθανασίου Καλαμπάκας, εφ. Τα Μετέωρα, 17/5/2019. (www.academia.edu/3896768)

83 Απορροφητικότητα ΕΣΠΑ – Περιφέρειες: Τα «άριστα» & τα «κάτω από τη βάση», https://www.aftodioikisi.gr, 5/2/2017 & Διονύσης Νέγκας, Η ΠΙΝ στις πρώτες θέσεις απορρόφησης ΕΣΠΑ, https://www.ert.gr, 18/1/2018.



Share on Facebook Share on Twitter

Σχόλια

Δεν υπάρχουν σχόλια αυτή τη στιγμή.


Ονοματεπώνυμο:
E-mail (Δεν θα δημοσιευθεί):
Σχόλιο:
Συμπληρώστε τον κωδικό:
5B458
Αναζήτηση
Αναζήτηση για:
Κατηγορία:
Ημερομηνία (από/εώς):



ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΕΠΙΣΤΡΟΦΗ Εκτύπωση αυτής της σελίδας
 

 


booked.net


 
Προτεινόμενα άρθρα




































 


  © 2012-2024 :: ekalampaka.gr Κορυφή της σελίδας Πολιτική Απορρήτου   ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ