Μνήμες Πολέμου: Η Πυρπόληση και η Απελευθέρωση της Καλαμπάκας από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής (18/10/1943 - 18/10/1944)

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ

Από την κήρυξη του πολέμου της φασιστικής Ιταλίας την 28η Οκτωβρίου 1940 αρχίζει μια μακρά περίοδος, τεσσάρων περίπου ετών, μαρτυρίου και περιπετειών.

Ο αυτοκινητόδρομος από Καλαμπάκα προς Γρεβενά και Ιωάννινα, χρησιμοποιήθηκε για την προώθηση εφοδίων και στρατού στα πεδία των μαχών ιδιαίτερα της Β. Ηπείρου. Τον ίδιο αυτοκινητόδρομο χρησιμοποίησε ο ελληνικός στρατός και οι σύμμαχοι και κατά την υποχώρησή τους μετά τη συνθηκολόγηση που υπογράφηκε στο Βοτονόσι Μετσόβου.

Στον τερματικό σιδηροδρομικό σταθμό Καλαμπάκας έφταναν οι έφεδροι, τα τρόφιμα και το πολεμικό υλικό και από δω προωθούνταν με διάφορα μεταφορικά μέσα για το μέτωπο.

ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΕΙΣΕΡΧΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ

"Στις 14 Απριλίου 1941 ο δρόμος έξω απ’ τα Γρεβενά", γράφει ο Λάζαρος Αρσενίου" έπηξε από ανακατεμένο πλήθος, αποτελούμενο από Έλληνες και Άγγλους στρατιωτικούς, καθώς και από Γιουγκοσλάβους πρόσφυγες πολίτες. Στο δρόμο από Μουργκάνι προς Καλαμπάκα, δέκα περίπου χιλιόμετρα και μέσα στην Καλαμπάκα, μάζες (στρατιωτών) κραυγάζουν συνθήματα κατά της συνέχισης του πολέμου. Ήταν το αποτέλεσμα της κατάρρευσης του Κεντρικού Μετώπου λόγω της αλόγιστης διασποράς των δυνάμεων σε τρία μέτωπα".

Πραγματικά. Κύματα προσφύγων και άλλων έβλεπα να περνάνε συνέχεια απ’ το δρόμο μπροστά από το σπίτι μου. Κάπου εκεί σταμάτησε για λίγο ο Πέτρος της Σερβίας. Απέθεσε μια στραπατσαρισμένη βαλίτσα. Μας παρακάλεσε να την φυλάξουμε μέχρι το γυρισμό του. Εμείς, όμως, φοβηθήκαμε. Πολλά μπορούσαν να μας συμβούν. Ίσως και να σώζαμε πολύτιμα στοιχεία.

Κι ενώ ο στρατός μας και οι σύμμαχοι υποχωρούσαν και οι Γερμανοί κατευθύνονταν προς Μέτσοβο όπου θα υπογράφονταν η συνθηκολόγηση, τμήμα Γερμανών εισέρχονταν στην Καλαμπάκα.

Ήμουν εφτά ετών. Τα σχολεία είχαν κλείσει. Γυρίζαμε από δω κι από κει άσκοπα. Δεν είχαμε διάθεση ούτε για παιχνίδι εξαιτίας εκείνων που ακούγαμε απ’ τις συζητήσεις των μεγαλυτέρων.

Μια απ’ αυτές τις μέρες χαζεύαμε στο εξοχικό του Αριστείδη Τάση, την "Καλλιθέα". Είχε ερημώσει κι αυτό από πελάτες. Ο Απρίλης είχε αρχίσει να στολίζει τη φύση με τα δώρα του (...) Η ημέρα ήταν ηλιόλουστη, κόντευε το μεσημέρι. Ξαφνικά από τα δυτικά έσχισε την ηρεμία εκκωφαντικός θόρυβος μηχανών. Μοτοσυκλέτες. Πολλές μοτοσυκλέτες "βάρκες" η μία πίσω απ’ την άλλη. Στην κάθε μια αρματωμένοι σαν αστακοί από τρεις Γερμανοί. Σε μία απ’ αυτές ένας Γερμανός στρατιώτης κρατούσε υψωμένη τη σβάστικα.

Κάπου εκεί περίμεναν από ώρα οι τοπικές πολιτικές αρχές. Ο Πρόεδρος της Κοινότητας Καλαμπάκας Γρηγόρης Παπαφιλίππου, κατάχλωμος, απευθύνει στον επικεφαλής Γερμανό δυο τρεις κουβέντες;

-Η πόλις είναι ανοχύρωτος..

Ήταν 18 Απριλίου του 1941, Μεγάλη Πέμπτη (...) Ήταν η πρώτη μέρα που πάτησαν οι Γερμανοί τα χώματα της πατρίδας μου. Απ’ τη μέρα αυτή άρχιζαν τα δεινά της τετράχρονης σκλαβιάς.

ΟI ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Ο Αντώνης Αριστ. Παπαγεωργίου γράφει:

"Οι Καλαμπακιώται είχον το ατύχημα να υποστώσιν ολοκληρωτικήν καταστροφήν από τον στρατόν κατοχής (πυροπάθεια 100% το 1943-44).

Αι δοκιμασίαι των Καλαμπακιωτών ήρχισαν την 3-12-1942 ότε εδολοφονήθη ο Γεώργ. Νικητάκης και την 12-1-1943 οι Ιταλοί συνεκέντρωσαν άπαντες τους άρρενες εις την πλατείαν. Αλλά τελικώς απεφεύχθη το κακόν.

Την 30-1-1943 συνελήφθησαν 30 άτομα μεταξύ των οποίων και ο αείμνηστος Αναστάσιος Μάης, όστις μεταχθείς εξετελέστη εις Γοργοπόταμον.

Την 16-2-1943 εξετέλεσαν εντός της Καλαμπάκας και επί της οδού Πλουτάρχου τον μονάχον Νεκτάριον.

Την 8-3-1943 (Καθαράν Δευτέραν) εγκατέλειψαν οι Ιταλοί την Καλαμπάκαν συμπτυχθέντες εις Τρίκαλα.

Την 16-4-1943 ενήργησαν εκκαθαριστικάς επιχειρήσεις φονεύσαντες τον Θεόδωρον Αρσενίου και τον μαθητήν Ν. I. Μάην την δε επομένην εβομβάρδισαν την Καλαμπάκαν δια των αεροπλάνων των. Εφονεύθη ή επνίγη εις Πηνειόν η γραία Πολυξένη χήρα Γρηγορίου Λάγου.

Κατόπιν των ανωτέρω άπαντες οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την πόλιν και ότε την 15-9-1943 εβλήθησαν δύο αυτοκίνητα Γερμανών έξωθι της Καλαμπάκας υπό των ανταρτών είχομεν την επομένην τας συνεπείας.

Οι Καλαμπακιώτες, στη διάρκεια των βομβαρδισμών απ’ την ιταλική αεροπορία, όπως συνέβη στις 17-4-1943, κατέφευγαν στα λιγοστά καταφύγια καθώς και στις σπηλιές (μπιστεριές) των βράχων των Μετεώρων ακόμη και κάτω από γέφυρες.

Την 16-9-1943 αφιχθέντες οι Γερμανοί επυρπόλησαν 120 καταστήματα και οικίας και την 18-10-1943 συμπλήρωσαν την καταστροφήν δια της πυρπολήσεως και των υπολοίπων οικιών (σύνολο 1000) φονεύσαντες τον Χρ. Σακελλαρίδην.

"Ξημερώματα της 18ης Οκτ. 1943 οι Γερμανοί σε αντίποινα για το θάνατο του διοικητή τους συνταγματάρχη των Ες Ες Καρλ Σούμερς που σκοτώθηκε στις 16 Σεπτ. 1943 από νάρκη που πάτησε το ένα από τα τρία αυτοκίνητα της συνοδείας του που επέβαινε στο ενδιάμεσο Τρικάλων-Καλαμπάκας, αλλά και για να κυνηγήσουν τους αντάρτες της περιοχής, μπήκαν στην Καλαμπάκα κι άρχισαν να πυρπολούν τα εναπομείναντα από την πρώτη πυρπόληση σπίτια και καταστήματα... Το θέαμα που παρακολουθούσαν οι Καλαμπακιώτες από την Κορομηλιά αλλά και από άλλα υψώματα και κρυψώνες γύρω από την πόλη ήταν φρικτό".

Ο αδερφός μου θυμάται: "Στις 18 Οκτωβρίου του 1943, βρισκόμαστε στην Πρόστιγγα, τοποθεσία πάνω, ψηλά απ’ το Νωβό, μαζί με άλλους Καλαμπακιώτες. Βλέπαμε την Καλαμπάκα να καίγεται. Λέει ο διπλανός μου:

-Να, τώρα καίγεται το σπίτι μας...

Και μόλις έσωσε (τελείωσε την κουβέντα) πνιγμένος στους λυγμούς χωρίς να τον κοιτάξω του λέω:

-Τώρα το δικό μας, του παππού μου στη Λαλούκα...

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ

Για τη μάχη της Καλαμπάκας τον Απρίλιο του 1943 γράφει ο Λάζαρος Αρσενίου:

"Ξημερώματα της Μεγάλης Πέμπτης 23 Απριλίου 1943 από την κορφή του φτελιά, που βρίσκεται στα μισά του δρόμου Τρικάλων-Καλαμπάκας, ο παρατηρητής αναφέρει τηλεφωνικά στην Καλαμπάκα: βλέπω να βγαίνει απ’ τα Τρίκαλα φάλαγγα μεγάλη Ιταλών...

Αμέσως ειδοποιείται ο Ξάνθος, ανεβαίνει στο Καμπαναριό της Καλαμπάκας κι από κει με τα κιάλια του βλέπει κι αυτός τους Ιταλούς που ξεκίνησαν για επιδρομή...

Οι Ιταλοί προχωρούν. Το άλλο παρατηρητήριο από τον πλάτανο κοντά στη Θεόπετρα αναφέρει πως η εχθρική φάλαγγα πλησίασε και αποτελείται από 570 ιππείς, δυο πυροβόλα ορειβατικά και δύο αυτοκίνητα φορτηγά.

Η δύναμη της Καλαμπάκας παίρνει θέση με την ομάδα του ταγματάρχη Καρφή στα υψώματα Μεράι. Η άλλη ομάδα με το Σκαρλάτο στις Κουμαριές κι ο Ξάνθος σε απόσταση εξακόσια μέτρα από την Καλαμπάκα παράλληλα με τον εθνικό δρόμο και σε απόσταση 40 έως 70 μέτρα”

Και συνεχίζει ο Λάζαρος Αρσενίου:

"Η μάχη υπήρξε νικηφόρα...

Την Κυριακή του Πάσχα στη Τζέρτση ψήνονται είκοσι αρνιά, γύρω χορεύουν τα παληκάρια και οι κάτοικοι κερνάνε απ’ το καλύτερό τους κρασί. Οι ραδιοφωνικοί σταθμοί του Καΐρου και του Λονδίνου στις 25 Απριλίου 1943 και της Μόσχας στις 2 μεταδίδουν: Η μάχη της Καλαμπάκας αποτελεί ηρωική και περίλαμπρη νίκη των Ελλήνων κατά των φασιστικών δυνάμεων".

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ

Είχα ήδη συμπληρώσει τα δέκα. Από τον Απρίλιο του 1944 βρισκόμαστε με άλλους Καλαμπακιώτες στο μοναστήρι της Παναγίας του Βυτουμά. Στο στενό, μα φιλόξενο χώρο του μοναστηριού ξεχειμωνιάσαμε μέσα σε στερήσεις και φόβο για τον ερχομό των Γερμανών (...) Εκείνη την ημέρα του φθινοπώρου του 1944 καθόμαστε σε ένα από τα πολλά ασβεστολιθικά τσουγκάνια στα νότια του μοναστηριού και αγναντεύαμε κάτω τον κάμπο και περισσότερο στη δημοσιά Τρικάλων-Καλαμπάκας. Ο κορνιαχτός που σηκωνόταν κίνησε την περιέργεια για την τόση κίνηση αυτοκινήτων. Σε λίγο έρχονται οι δικοί μου αλαφιασμένοι:

-Πάμε, πάμε, τρέξτε να κρυφτούμε. Έρχονται οι Γερμανοί. Πριν προλάβουμε να πάμε δυο δρασκίλια πανύψηλος σαρακατσάνος απ’ τα διπλανά κονάκια ανεμίζοντας την κάπα του μας καθησυχάζει. Και όχι μόνον αυτό. Αναγγέλλει το φευγιό των Γερμανών για πάντα από τα χώματά μας. Είμαστε ελεύθεροι!

Το χαρμόσυνο μήνυμα απλώθηκε παντού γύρω, κάτω, ψηλά, στις καρδιές μας. Η καμπάνα δεν έλεγε να σταματήσει.

Με την κατσίκα μας και τα λιγοστά μας υπάρχοντα φτάσαμε στην Καλαμπάκα. Παντού ερημιά και χαλάσματα. Καμένη γη... Το σπίτι μας, όπως και μερικά εκεί γύρω στην οδό Ιωαννίνων, δεν το έκαψαν. Τα δυο δωμάτια τα μοιραστήκαμε με άλλους στις πρώτες μέρες της λευτεριάς.