Οι παγετώνες στη Γη ...και τα Μετέωρα - Του Κωνσταντίνου Δ. Καρπούζα, Καθηγητού Φυσικής-Χημείας

Κάποιοι επιστήμονες πιστεύουν ότι η Γη μετά από μερικές χιλιάδες χρόνια θα εισέλθει σε νέα εποχή παγετώνων. Οι περισσότεροι όμως από αυτούς πιστεύουν ότι η μόλυνση από τις ανθρώπινες δραστηριότητες προκαλεί σιγά-σιγά τη θέρμανση του πλανήτη.

Έχουν παρατηρηθεί 20 εποχές παγετώνων στα τελευταία 2,5 εκατομμύρια χρόνια που η καθεμία διάρκεσε 100.000 χρόνια. Αλλαγές στην τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο έκαναν ψυχρότερα τα καλοκαίρια. Έτσι δεν έλιωναν τα χιόνια του χειμώνα και σχηματίζονταν στρώματα πάγου, που αντανακλούσαν την ηλιακή ακτινοβολία πίσω στο διάστημα, άρα δεν θερμαίνονταν ο πλανήτης. Στις θάλασσες αυξήθηκε το φυτικό πλαγκτόν που απορρόφησε το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και έτσι επιταχύνθηκε η ψύξη.

Πότε ακριβώς ο πλανήτης «βγαίνει από την κατάψυξη» και εισέρχεται σε θερμές περιόδους όπως αυτή που διανύουμε τα τελευταία 11.000 χρόνια, ευνοώντας την ζωή και τον ανθρώπινο πολιτισμό; Η Γη φαίνεται να βγαίνει από περιόδους με παγετώνες σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, εδώ και ένα εκατομμύριο χρόνια οι κύκλοι αυτής της περιοδικότητας όμως έχουν παραταθεί.

Σύμφωνα με την αστρονομική θεωρία του κλίματος η εναλλαγή των ψυχρών και θερμών - περιόδων σχετίζεται με την ελλειπτική τροχιά της Γης και την κλίση που έχει ο άξονά της. Έτσι ανά τακτά χρονικά διαστήματα τη φέρνουν πιο κοντά στον Ήλιο και σε καλύτερη θέση ώστε να δέχεται περισσότερη ακτινοβολία μέχρι και στις πολικές περιοχές. Η θεωρία αυτή προτάθηκε για πρώτη φορά το 1941 από τον Σέρβο μαθηματικό Μιλουτίν Μιλάνκοβιτς ο οποίος είχε υπολογίσει ότι, με βάση τη θέση και την κλίση της Γης σε σχέση με τον Ήλιο, οι πάγοι στο Βόρειο Ημισφαίριο θα έπρεπε να λιώνουν και να μειώνονται σε έκταση κάθε περίπου 41.000 χρόνια.

Ωστόσο, το 1976, οι παρατηρήσεις έδειξαν πως εδώ και ένα εκατομμύριο χρόνια οι πάγοι έπαψαν να ακολουθούν αυτούς τους «κύκλους» των 41.000 ετών και άρχισαν να υποχωρούν κάθε περίπου 100.000 χρόνια. Ουσιαστικά δηλαδή, παρά το γεγονός ότι στα ενδιάμεσα διαστήματα ανά 41.000 χρόνια η Γη είχε την κατάλληλη θέση και κλίση ώστε να δέχεται την περισσότερη δυνατή ακτινοβολία από τον Ήλιο, οι πάγοι για κάποιον λόγο δεν έλιωναν.

Οι έρευνες πάνω σ’ αυτό το θέμα συνεχίστηκαν, πολλά ειπώθηκαν, αλλά οι ερευνητές από το University College του Λονδίνου, το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ στη Βρετανία και το Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο πέτυχαν με έναν πολύ απλό κανόνα να βρουν το μυστικό. Αυτό κρύβεται στην ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη της Γης τους θερινούς μήνες, η οποία φαίνεται να έχει ένα «κατώφλι». Όταν ξεπερνάει μια ορισμένη τιμή οι πάγοι αρχίζουν να λιώνουν και να υποχωρούν, και η Γη μπαίνει σε μεσοπαγετώδη ή θερμή περίοδο. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν επίσης ότι η τιμή που έχει αυτό το κατώφλι δεν είναι πάντα η ίδια, αλλά επηρεάζεται από το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την προηγούμενη τήξη των πάγων.

Η διεθνής ομάδα ερευνητών που αναφέραμε με επικεφαλής τον Χρόνη Τζεδάκη, καθηγητή στο University College του Λονδίνου, λέει ότι: στο μοντέλο μας «Δεν χρησιμοποιούμε καμία κλιματική πληροφορία, π.χ. τις συγκεντρώσεις του διοξειδίου του άνθρακα, της σκόνης κ.λπ., όπως κάνουν τα άλλα μοντέλα. Χρησιμοποιούμε μόνο την εισερχόμενη ηλιακή ακτινοβολία, τις αλλαγές στην ποσότητα της ενέργειας που έρχεται από τον Ήλιο δηλαδή. Και επίσης το πόσος χρόνος έχει περάσει από την προηγούμενη τήξη των παγετώνων. Έτσι μπορούμε να προβλέψουμε πότε γίνεται κάθε φορά η τήξη των παγετώνων τα τελευταία δύο εκατομμύρια χρόνια με απόλυτη επιτυχία, 100%».

Μια θεωρία υποστηρίζει ότι κατά διαστήματα στις παγετώδεις περιόδους, όταν η θερμοκρασία ανέβαινε αρκετά ώστε να λιώσει σε ένα ποσοστό τους πάγους, όγκοι νερού πελώριοι σαν βουνά κατέβαιναν με ορμή από τους παγετώνες και έτρεχαν χιλιόμετρα μακριά, παρασύροντας τα πάντα στο πέρασμά τους και προκαλώντας γεωλογικές ανακατατάξεις. Η επέλαση τέτοιων γιγαντιαίων κυμάτων μπορεί μάλιστα, σύμφωνα με τον εμπνευστή της νέας θεωρίας, να εξηγήσει πολλούς «παράξενους» σχηματισμούς, ενδεχομένως, τα Μετέωρα.

Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Hydrology: Current Research» ο Πολ ΛαΒιολέττε από το Ιδρυμα Starburst λέει: Τα ορμητικά κύματα των παγετώνων έχουν «επισκεφθεί» πολλές φορές στο μακρινό παρελθόν τον θεσσαλικό κάμπο. «Η περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η Λάρισα και πολλές άλλες πόλεις στην Εποχή των Παγετώνων καλυπτόταν σύμφωνα με τους γεωλόγους από μια λίμνη». «Η παρουσία αυτής της λίμνης είναι ωστόσο προβληματική γιατί το νερό που κάλυπτε την ξηρά θα έπρεπε κανονικά να πέφτει προς τη θάλασσα και όχι να μένει στάσιμο, αφού πλάι στον Όλυμπο υπάρχει ένα φαράγγι το οποίο φθάνει ως τη θάλασσα».

Κάποιοι γεωλόγοι έχουν προτείνει την ερμηνεία ότι στην παγετώδη περίοδο το φαράγγι αυτό με κάποιον τρόπο είχε μπλοκαριστεί, εμποδίζοντας το νερό να κυλήσει στη θάλασσα.

Ο κ. ΛαΒιολέττε εξετάζει ωστόσο τώρα μιαν άλλη εκδοχή.

«Η θεωρία μου είναι ότι το νερό που σχημάτιζε αυτή την αρχαία λίμνη ερχόταν από τον παγετώνα στα βόρεια όταν απελευθερώνονταν αυτά τα παγετωνικά κύματα» εξηγεί ο ερευνητής. «Κάθε φορά που κατέβαινε ένα παγετωνικό κύμα από τον Βορρά, η λεκάνη γέμιζε. Έτσι, παρά την εμφανή οδό απορροής προς τη θάλασσα η λίμνη της Θεσσαλίας μπορούσε να διατηρείται, σχηματίζοντας τις εναποθέσεις άμμου που βρίσκουμε στα βουνά γύρω από τη Λάρισα».

Όπως υπογραμμίζει, ακόμη δεν έχει κάνει γεωλογική μελέτη της περιοχής ούτε κάποια σχετική δημοσίευση, όμως από τις επισκέψεις του εκεί έχει την αίσθηση ότι η θεωρία των παγετωνικών κυμάτων έχει να πει κάτι και σε αυτή την περίπτωση. «Αν παρατηρήσετε τα Μετέωρα, στο δυτικό άκρο της λεκάνης της Θεσσαλίας, θα δείτε πως επιδεικνύουν άφθονα στοιχεία υπέρ του ότι μεγάλες πλημμύρες έχουν περάσει από αυτή την περιοχή κατά την τελευταία Εποχή των Παγετώνων». Και τονίζει: «Για παράδειγμα, οι σχηματισμοί των βράχων έχουν ομοιότητες με εκείνους του Γκραντ Κάνιον, που έχουν διαβρωθεί από νερό, και της περιοχής των Σκάμπλαντς στις Δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, που επίσης είναι γνωστό ότι σχηματίστηκαν από πλημμύρα».

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΚΑΡΠΟΥΖΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ - ΧΗΜΕΙΑΣ