Μερικά στοιχεία ...για κάποια χημικά στοιχεία - Του Κωνσταντίνου Δ. Καρπούζα, Καθηγητού Φυσικής-Χημείας

2) Ο χρυσός είναι πολύ πυκνό χημικό στοιχείο περισσότερο και από το μόλυβδο. Μπορεί να κοπεί σε σωματίδια πάρα πολύ μικρά και μπορεί να μετατραπεί σε πολύ λεπτά φύλλα. Γι’ αυτό είναι κατάλληλος για τη χρησιμοποίηση στα κοσμήματα. Χαρακτηρίζεται ως ευγενές μέταλλο. Δεν διαβρώνεται από τα κοινά οξέα και δεν οξειδώνεται (δεν σκουριάζει) με την πάροδο του χρόνου. Αντίθετα τα άλλα μέταλλα αργά ή γρήγορα σκουριάζουν και φθείρονται.

3) Παλαιότερα γέμιζαν τα μπαλόνια και τα αερόπλοια με υδρογόνο, το οποίο όμως είναι επικίνδυνο αφού είναι εύφλεκτο. Σήμερα αντί για το υδρογόνο χρησιμοποιείται το αέριο ήλιο που είναι αδρανές, δεν αντιδρά δηλαδή με άλλα χημικά στοιχεία, άρα ούτε και με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας.

4) Οι σωλήνες που περιέχουν το αέριο νέον αποκτούν μια λάμψη με χρώμα κόκκινο-πορτοκαλί και όταν περιέχουν το αέριο αργό χρώμα βιολετί. Αν τα αναμείξουμε με υδράργυρο μπορούμε να δημιουργήσουμε φώτα από όλα τα χρώματα. Έτσι προκύπτουν τα χρώματα στους σωλήνες των φωτεινών επιγραφών.

5) Το άζωτο βοηθά στην αγροτική παραγωγή αφού μαζί με τον φωσφόρο αποτελούν τα βασικά συστατικά των τεχνητών λιπασμάτων.

6) Ο άνθρακας μαζί με το οξυγόνο είναι από τα πιο διάσημα χημικά στοιχεία. Έτσι ο πρώτος βρίσκεται μέσα στις ενώσεις που έχουν σχέση με τη ζωή με το διάστημα, με τον αέρα, τη θάλασσα και την στεριά, τα τρόφιμα τα φάρμακα και τόσα άλλα. Το δεύτερο είναι απαραίτητο για την αναπνοή των οργανισμών και φυσικά για τον άνθρωπο. Το διαμάντι είναι άνθρακας. Είναι το σκληρότερο υλικό της φύσης και στη βιομηχανία χρησιμοποιείται σαν υλικό κοπής. Τα κατεργασμένα διαμάντια είναι εξαιρετικά λαμπερά. Το στέμμα της Βρετανικής αυτοκρατορίας έχει περισσότερα από 3.000 διαμάντια!

7) Το αλουμίνιο πολύ παλιά ήταν πανάκριβο. Σήμερα πλέον είναι φθηνότερο και πάρα πολλά αντικείμενα κατασκευάζονται με αυτό ως πρώτη ύλη. Τα γνωστά μας κουφώματα αλουμινίου, τα τενεκεδάκια των αναψυκτικών, τα μαχαιροπήρουνα, οι κατσαρόλες, λεωφορεία, αεροπλάνα κτλ.

8) Κασσίτερος. Σε σχέση με τα άλλα μέταλλα και περισσότερο και από τον μόλυβδο μπορεί να επεξεργαστεί εύκολα, να λιώσει και να πάρει όποιο σχήμα θέλουμε. Τα γνωστά μας μολυβένια στρατιωτάκια ήταν κράμα μολύβδου και κασσιτέρου και όταν έπεφταν στη φωτιά έλιωναν γρήγορα.

9) Χαλκός. Τα σκεύη από χαλκό έπρεπε να έχουν μια επάλειψη από άλλο μέταλλο μη βλαβερό για την υγεία (όπως η σκουριά που εμφανίζονταν σε αυτόν, το οξείδιο του χαλκού). Τα καθάριζαν καλά και ο γανωτής έβαζε επάνω τους μια επίστρωση λιωμένου κασσιτέρου (καλάι).

10) Νικέλιο. Μεγάλο μέρος από το νικέλιο ήρθε στη γη από το ...Διάστημα, όταν πριν εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια έπεφταν επάνω στον πλανήτη μας μετεωρίτες λίθοι που περιείχαν νικέλιο. Ο οργανισμός μας χρειάζεται ελάχιστο από αυτό το μέταλλο. Προσοχή χρειάζεται κατά την επαφή μας με αυτό. Δημιουργούνται δερματίτιδες και η εισπνοή του είναι αιτία καρκίνου του πνεύμονα. Βρίσκεται στα κέρματα αλλά και σε πανάκριβα εξαρτήματα της πολεμικής βιομηχανίας και στις κατασκευές ουρανοξυστών.

11) Ουράνιο. Τροφοδοτεί τα πυρηνικά εργοστάσια που παράγουν ενέργεια. Παλιά το χρησιμοποιούσαν για να δώσουν χρώμα στα σερβίτσια του φαγητού και στα γυάλινα σκεύη, για να δώσουν μια απόκοσμη πράσινη λάμψη. Αυτό βέβαια σταμάτησε γιατί το ουράνιο στο σώμα μας είναι δηλητήριο όπου προσβάλει κυρίως τα νεφρά. Είναι κυρίως γνωστό ως ραδιενεργό στοιχείο και χρησιμοποιείται στις ατομικές βόμβες σαν αυτή που έπεσε στην Χιροσίμα της Ιαπωνίας.

12) Πυρίτιο. Είναι βασικό συστατικό του φλοιού της γης. Δεν το συναντάμε ελεύθερο αλλά ενωμένο τις περισσότερες φορές με το οξυγόνο. Έτσι η άμμος, ο χαλαζίας, ο αμίαντος περιέχουν διοξείδιο του πυριτίου. Το συνηθισμένο γυαλί γίνεται με σόδα, ασβεστόλιθο, οξείδιο του ασβεστίου και διοξείδιο του πυριτίου. Αυτό το τελευταίο με τη μορφή διάφανου χαλαζία είναι ο κρύσταλλος μέσα στο ρολόι ακριβείας. Όλα τα ηλεκτρονικά κυκλώματα, βασίζονται σε υλικά με κύριο συστατικό το πυρίτιο.

13) Υδράργυρος. Παλιά ήταν φάρμακο για κάποιες ασθένειες, πλέον θεωρείται επικίνδυνο χημικό στοιχείο. Στις μέρες μας, αποσύρονται από τη χρήση ακόμα και τα γνωστά υδραργυρικά θερμόμετρα. Οι ατμοί του περνούν στην κυκλοφορία του αίματος και δημιουργούν προβλήματα στον οργανισμό στο συκώτι, στα νεφρά, στο νευρικό σύστημα και αλλού. Δεν πρέπει να καταναλώνουμε τροφές επιβαρυμένες με υδράργυρο, όπως κάποια ψάρια, κυρίως μεγάλα που προέρχονται από τους ωκεανούς.

14) Χλώριο. Στο στομάχι μας βρίσκεται με τη μορφή υδροχλωρικού οξέως. Είναι συστατικό του μαγειρικού αλατιού (το άλλο είναι το νάτριο). Χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή βομβών. Πλέον χρησιμοποιείται με τη μορφή διαλυμάτων για τον καθαρισμό του σπιτιού αλλά ερευνάται αν αυτό είναι υγιεινό. Με αυτό χλωριώνουν το νερό στα υδραγωγεία και στις πισίνες για λόγους υγείας. Το χλώριο είναι συστατικό στους χλωροφθοράνθρακες, ουσίες που χρησιμοποιούνται στα ψυγεία και στα σπρέι. Βγαίνοντας στην ατμόσφαιρα ψηλά με την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας, αποσυντίθενται σε άτομα χλωρίου που καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος και δημιουργείται η γνωστή μας τρύπας του όζοντος. Έτσι ανενόχλητες διέρχονται οι υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου που δημιουργούν προβλήματα στον άνθρωπο.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΚΑΡΠΟΥΖΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ - ΧΗΜΕΙΑΣ