Σπήλαια-σταλακτίτες-σταλαγμίτες - Του Κωνσταντίνου Δ. Καρπούζα, Καθηγητού Φυσικής-Χημείας

Τα σπήλαια δημιουργούνται με γεωλογική - χημική διεργασία κατά την οποία το νερό της βροχής εισέρχεται στις σχισμές από τα ασβεστολιθικά πετρώματα τα οποία και τα διαλύει σιγά-σιγά και έτσι δημιουργούνται μεγαλύτερες κοιλότητες στο εσωτερικό τους.

Μέσα στα σπήλαια συναντάμε διάκοσμο από ασβεστολιθικές αποθέσεις όπως λέγονται. Το νερό που διαλύει τα ασβεστολιθικά πετρώματα και δημιουργεί το σπήλαιο είναι πλούσιο σε ανθρακικό ασβέστιο και το αφήνει, με απλά λόγια, στα σημεία όπου στάζει. Έτσι, στην οροφή του σπηλαίου δημιουργούνται οι σταλακτίτες και στο έδαφος οι σταλαγμίτες. Δημιουργούνται από αυτή τη διαδικασία πολύπλοκα και πολύ όμορφα συμπλέγματα. Οι σταλακτίτες κρέμονται σαν τεράστιοι κρύσταλλοι πάγου από την οροφή των σπηλαίων της Γης. Ένας από τους μεγαλύτερους καταγεγραμμένους σε μήκος σταλακτίτης με μήκος 12 μ. βρέθηκε μέσα σε μια σπηλιά στη Βραζιλία. Οι σταλαγμίτες υψώνονται στο δάπεδο καθώς το νερό στάζει από την οροφή και δημιουργεί αποθέσεις ανθρακικού ασβεστίου. Σε μια σπηλιά στη Σλοβακία βρέθηκε σταλαγμίτης με ύψος πάνω από 30 μ.

Οι σπηλαιολόγοι, όσοι δηλαδή ερευνούν τα σπήλαια, έχουν κάνει κατάλληλη εκπαίδευση και στις εξορμήσεις τους φορούν κράνη και ανθεκτικά προστατευτικά ρούχα γιατί οι σπηλιές είναι συχνά υγρές και ψυχρές. Για λόγους ασφάλειας εξερευνούν κατά ομάδες λαμβάνοντας συγκεκριμένα μέτρα ασφαλείας και τηρώντας ειδικούς κανόνες.

Στα σπήλαια υπάρχει και ζωή. Εκτός από τη ζώνη της εισόδου όπου βρίσκουν καταφύγιο διάφορα ζώα, πιο μέσα στο σπήλαιο συναντούμε είδη, που κατοικούν μεν στο σπήλαιο αλλά τρέφονται έξω από αυτό όπως οι νυχτερίδες και άλλα που ζουν μέσα στο σπήλαιο, χωρίς να βγαίνουν ποτέ. Στις σπηλιές της Γης ζουν νυχτερίδες που κουρνιάζουν μέσα σε αυτές συχνά σε τεράστιους αριθμούς. Κοιμούνται ανάποδα στη διάρκεια της ημέρας και εγκαταλείπουν τη σπηλιά το σούρουπο για αναζήτηση τροφής. Η ανθρώπινη παρουσία διαταράσσει σπάνια τη γαλήνη που επικρατεί σε αυτούς τους χώρους, οπότε αποτελούν τόπο διαμονής των νυχτερίδων εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Τα σπήλαια προστατεύονται ως γεωλογικοί σχηματισμοί αλλά και ως αρχαιολογικοί χώροι, αν έχουν αρχαιότητες μέσα σε αυτά.

Στην Ελλάδα υπάρχουν πάρα πολλά σπήλαια σε όλη την επικράτεια και αρκετά από αυτά είναι τουριστικά αξιοποιημένα και επισκέψιμα από το ευρύ κοινό. Η εξερεύνησή τους κρύβει πολλές εκπλήξεις και εικόνες που μαγεύουν τους επισκέπτες.

• Στη Θεόπετρα Καλαμπάκας (και για όσους δεν το γνωρίζουν 5 χ.λ.μ. πριν φθάσουμε στην Καλαμπάκα ερχόμενοι από τα Τρίκαλα) υπάρχει ένας τεράστιος βράχος από ασβεστόλιθο. Στην βορειοανατολική πλευρά του και σε ύψος 100 μ. περίπου από την επιφάνεια του εδάφους βρίσκεται το ομώνυμο σπήλαιο που χρονολογείται από 137.000.000 ως 65.000.000 χρόνια. Το εμβαδόν του κύριου θαλάμου είναι περίπου 500 τ.μ. και έχει προϊστορική σημασία, όχι μόνο για την περιοχή μας αλλά και για όλη την Ελλάδα.

Στα στρώματα των επιχώσεων οι αρχαιολόγοι βρίσκουν μηνύματα προϊστορικού πολιτισμού. Βρέθηκαν δυο σκελετοί ανθρώπων, από την Παλαιολιθική εποχή και την Μεσολιθική εποχή 8.000 π.Χ.) αντίστοιχα, εργαλεία, κοσμήματα, σκελετοί ζώων κ.λ.π. Πιστοποιήθηκε η κατοίκηση του σπηλαίου από το 50.000 ως το 4.000. π.Χ.

Το σπήλαιο είναι επισκέψιμο εδώ και χρόνια.

• Το Σπήλαιο Περάματος βρίσκεται στα Ιωάννινα, επάνω στο λόφο Γορίτσα. Και φθάνει μέχρι τη λίμνη Παμβώτιδα. Είναι το πιο μεγάλο σε έκταση σπήλαιο στην Ελλάδα καλύπτοντας μια έκταση 14,8 στρεμμάτων.

• Το σπήλαιο της Βλυχάδας Δυρού βρίσκεται στην περιοχή της πανέμορφης Μάνης, λίγα χιλιόμετρα βόρεια από την κοινότητα του Πύργου Δυρού. Πρόκειται για το πιο όμορφο λιμναίο σπήλαιο στην Ελλάδα και στον κόσμο γενικά.

• Στην Αλεπότρυπα Δυρού είναι ένα από τα πιο σημαντικά σπήλαια με αρχαιολογικό ενδιαφέρον, της Μάνης αλλά και της Ελλάδας γενικότερα. Πρόκειται για αρκετά μεγάλο σπήλαιο που στο παρελθόν υπήρξε κοίτη υπόγειου ποταμού.

• Το σπήλαιο Πηγών Αγγίτη είναι το μεγαλύτερο ποτάμιο σπήλαιο του κόσμου με μήκος 21 χιλιόμετρα και βρίσκεται στην Προσοτσάνη του νομού Δράμας. Η μοναδικότητά του έγκειται στο γεγονός ότι στο έδαφός του κυλάει ο ποταμός Αγγίτης, ο μεγαλύτερος παραπόταμος του Στρυμόνα.

• Το σπήλαιο Αλιστράτης είναι ένα από τα ομορφότερα αλλά και μεγαλύτερα της χώρας γνωστό για τα παλαιοντολογικά και αρχαιολογικά ευρήματα που έκρυβε για χιλιάδες χρόνια. Βρέθηκαν τμήματα ανθρώπινων κρανίων, υπολείμματα φωτιάς, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, καμένα κόκαλα ζώων αλλά και εργαλεία που μαρτυρούν το ρόλο του σπηλαίου στην ιστορία του ανθρώπου στη Ελλάδα.

• Το σπήλαιο Κάψια βρίσκεται περίπου 1,5 χλμ. βόρεια του χωριού Κάψια και 15 χλμ. μακριά από την Τρίπολη, στο νομό Αρκαδίας.

• Το σπήλαιο Ελεφάντων είναι στην περιοχή Δρέπανο του Ακρωτηρίου, στο νομό Χανίων και έξω από τον κόλπο της Σούδας.

• Το σπήλαιο Δράκου βρίσκεται στην Καστοριά και είναι ένα από τα πιο σύγχρονα σπήλαια στα Βαλκάνια. Είναι το μοναδικό σπήλαιο στην Ελλάδα με λίμνες γλυκού νερού κι αυτό γιατί βρίσκεται κοντά στη λίμνη της Καστοριάς.

• Το καταστόλιστο με σταλαγμίτες και σταλακτίτες σπήλαιο Πετραλώνων βρίσκεται στη Χαλκιδική και βρέθηκε σε αυτό το κρανίο του Αρχανθρώπου. Οι έρευνες απέδειξαν ότι ο Αρχάνθρωπος είναι 700.000 περίπου ετών και είναι ο αρχαιότερος Ευρωπαίος. Ανάμεσα στα απολιθώματα από εξαφανισμένα ζώα βρίσκονται λιοντάρια, ύαινες, αρκούδες, πάνθηρες, ελέφαντες, ρινόκεροι, πολλά είδη ελαφιών αλόγων, πουλιών τρωκτικών και άλλα. Σημαντική, για την επαλήθευση της ηλικίας, είναι η συμβολή της πυρηνικής φυσικής. Τα υλικά που χρονολογήθηκαν είναι οστά, άργιλος, σταλαγμίτες και στάχτες από φωτιά από τα προϊστορικά χρόνια.

Υπάρχουν και άλλα πολλά και φανταστείτε και τόσα άλλα θα υπάρχουν και περιμένουν την είσοδο του ανθρώπου σε αυτά για να χαρούν το μεγαλείο τους!

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΚΑΡΠΟΥΖΑΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ - ΧΗΜΕΙΑΣ