Ανακοίνωση του Δικτύου για τα Δικαιώματα και τις Ελευθερίες της Νέας Αριστεράς

Το σχέδιο νόμου για την ψευδεπίγραφη «αναβάθμιση» και «επιτάχυνση» της ποινικής δίκης που κατέθεσε η κυβέρνηση εισάγει σε έναν μεγάλο βαθμό τροποποιήσεις που αλλάζουν τη φιλοσοφία του αστικού φιλελευθερισμού που χαρακτήριζε τους ποινικούς κώδικες στην Ελλάδα  από το 1950 ως το 2019. Ο Ποινικός Κώδικας μετατρέπεται σε εργαλείο τιμωρίας χωρίς ουσιαστικά κριτήρια αναλογίας της ποινής με τη βαρύτητα του εγκλήματος. Με τις αλλαγές στον ΚΠΔ  κατ΄ ουσίαν, διαλύεται η ποινική δίκη και οι ουσιαστικές εγγυήσεις που ως τώρα διασφάλιζε η σύνθεση των δικαστηρίων. Προτάσσεται έτσι όχι ο δικαιοκρατικός και εγγυητικός, όπως θα ήταν αναμενόμενο σε ένα Κράτος δικαίου, αλλά ο βαθιά συντηρητικός και ταξικός χαρακτήρας του ποινικού συστήματος, δηλαδή η πλέον κοινωνικά διχαστική  και τιμωρητική εκδοχή στον χαρακτήρα του ποινικού δικαίου.  

Από την πληθώρα των αλλαγών που εισάγονται με το ΣχΝ στον ΠΚ προκύπτει ότι η κυβέρνηση διακατέχεται από μια εμμονή τόσο με τη φυλάκιση αυτή καθεαυτή όσο και με τη μακροχρόνια παραμονή στη φυλακή, επειδή κατά την προσέγγισή της θα μειωθεί έτσι η εγκληματικότητα. Έτσι, περιορίζεται η εφαρμογή των εναλλακτικών τρόπων έκτισης της ποινής για πράξεις που εντάσσονται στη μικρής και μέσης απαξίας εγκληματικότητα και αυξάνονται οριζόντια και χωρίς καμία σοβαρή τεκμηρίωση τα όρια ποινών επί της αρχής: στο πλαίσιο αυτό ο συνεργός τιμωρείται με ποινή αυτουργού, οι ανήλικοι μπορούν να μείνουν στη φυλακή έως και 10 χρόνια (ειδικό κατάστημα κράτησης νέων), αυξάνεται το ανώτατο όριο της κάθειρξης στα 20 χρόνια από τα 15 που είναι τώρα· επίσης, περιορίζονται οι δυνατότητες αναστολής έκτισης της ποινής· καταστρατηγείται πλήρως η έννοια, η λειτουργία και ο σκοπός της υπό όρους απόλυσης και επαναφέρονται ως κριτήρια ασφαλούς χορήγησης αυτής,  προϋποθέσεις πρόγνωσης της υποτροπής, που ανήκουν στην προϊστορία της Εγκληματολογίας, και έχουν οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις και σοβαρές παραβιάσεις δικαιωμάτων των κρατουμένων. Επιπλέον, προβλέπονται διαφορετικές προϋποθέσεις χορήγησης θεσμών έκτισης των ποινών ανάλογα με το είδος εγκλήματος, που η κυβέρνηση αυθαίρετα επιλέγει: παρά το ενδιαφέρον που διακηρύσσει η κυβέρνηση για την ασφάλεια- και περιλαμβάνει τα ναρκωτικά, την τρομοκρατία κ.λπ.- δεν περιλαμβάνει εδώ σεξουαλικά εγκλήματα σε βάρος ανηλίκων ή  βαριά οικονομικά εγκλήματα που ταλαιπωρούν τον λαό δεκαετίες. 

Με τις αλλαγές στα ηλικιακά όρια των νεαρών ενηλίκων υπονομεύεται επίσης κάθε δυνατότητα και πιθανότητα επανένταξής τους. Η μείωση του ορίου ηλικίας των νεαρών ενηλίκων από τα 25 στα 21 έτη, συνεπάγεται ότι οι νεαροί σήμερα ενήλικες π.χ. των 22 ετών, θα εκτίουν ποινές σε συγχρωτισμό με υπότροπους ενήλικες, έμπειρους εγκληματίες με ισχυρές εγκληματικές διασυνδέσεις. 

Επανέρχονται μετά από πολλά χρόνια στο ελληνικό σύστημα ποινών οι «εξαιρέσεις» για συγκεκριμένες κατηγορίες κρατουμένων, για τους οποίους η κυβέρνηση προβλέπει ότι πρέπει να έχουν διαφορετικά δικαιώματα από ότι οι άλλοι κρατούμενοι, με βάση το έγκλημα που έκαναν: οι ποινές για το αδίκημα της εγκληματικής οργάνωσης, όπως και για το αδίκημα του εμπρησμού σε δάση, δεν αναστέλλονται, δεν μετατρέπονται και η έφεση δεν έχει αναστέλλουσα ισχύ: παραβιάζεται έτσι το τεκμήριο της αθωότητας, ενώ με τη διάταξη αυτή το νομικό μας σύστημα γυρίζει πολλά χρόνια πίσω.

Όμως εκτός από αυτά, οι μεταρρυθμίσεις που αφορούν τον κώδικα ποινικής δικονομίας είναι ακόμα πιο προβληματικές, καθώς καθοδηγούνται από την δεύτερη εμμονή της κυβέρνησης που αφορά την ταχύτητα της απονομής της δικαιοσύνης. Στην πραγματικότητα αυτό επιχειρείται σε βάρος της αναζήτησης της αλήθειας, χωρίς να ενισχυθεί η δικαιοσύνη με υποδομές και μη λαμβάνοντας υπόψη τη γεωμορφολογία της χώρας και την διασπορά και κατανομή των δικαστηρίων. Έτσι, εισάγονται διατάξεις που μεταξύ άλλων μεταφέρουν σοβαρές υποθέσεις από την αρμοδιότητα πολυμελών δικαστηρίων στην αρμοδιότητα ολιγομελούς ή μονομελούς σύνθεσης δικαστηρίων, μεταβολές για τις οποίες έχει ασκηθεί σφοδρή κριτική από τον ΔΣΑ, την Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων και επιστημονικούς φορείς. Επίσης συρρικνώνεται η αρμοδιότητα των ΜΟΔ, δηλαδή των δικαστηρίων στα οποία συμμετέχουν λαϊκοί δικαστές.  

Παραγνωρίζει η κυβέρνηση ή υποδύεται ότι αγνοεί τους λόγους για τους οποίους η δομή των δικαστηρίων συναρτάται με τη βαρύτητα των εγκλημάτων, τον βαθμό εκδίκασης και την εμπειρία των δικαστικών λειτουργών, αλλά και τη συμμετοχή του λαϊκού στοιχείου στη δίκη;  Αγνοεί  ότι έτσι διασφαλίζονται οι εγγυήσεις της δίκαιης δίκης; Ή μήπως δεν είναι αυτή η προτεραιότητά της; Σε κάθε περίπτωση μια δημοκρατική κυβέρνηση θα φρόντιζε να ενισχύσει τη δικαιοσύνη, να αναμορφώσει το σύστημα των ΜΟΔ και τη συμμετοχή των Ενόρκων και όχι να συρρικνώσει τις αρμοδιότητες των δικαστηρίων αυτών.

Το ίδιο συμβαίνει και με την παρουσία των κατηγορούμενων και μαρτύρων στις δίκες: οι εξ αποστάσεως διαδικασίες και οι αναγνώσεις καταθέσεων μαρτύρων που δεν καλούνται υπονομεύουν την αποκάλυψη της αλήθειας, την  θέση των θυμάτων αλλά και των κατηγορουμένων και γενικά τη διεξαγωγή της δίκαιης δίκης.

Επιπλέον, προβληματικές διατάξεις είναι η πρόβλεψη της δήμευσης της περιουσίας του δράστη για την περίπτωση του εμπρησμού σε δάση: πρόκειται για ένα πρωτοφανές μέτρο αν λάβουμε υπόψη ότι η δήμευση επιβάλλεται μόνο σε αγαθά που έχουν σχέση με το έγκλημα, ότι η δήμευση πλήττει και την οικογένεια του δράστη και ότι η περιουσία προστατεύεται.

Βαρύτατες και δυσανάλογες είναι οι ποινές που προβλέπονται και για την παραβίαση φωτεινού σηματοδότη ή υπέρβαση ορίου ταχύτητας κλπ.,  όταν εδώ και πολλά χρόνια η τροχαία είναι εξαφανισμένη από τους δρόμους της Αθήνας τουλάχιστον.

Ανάμεσα στις πολλές άλλες διατάξεις ξεχωρίζουν και οι διατάξεις που αφορούν τους ανηλίκους και την προστασία τους, όταν τελούνται πράξεις βίας ενώπιόν τους ή σε βάρος τους ή συμβαίνουν περιστατικά ενδοοικογενειακής βλάβης: πάλι ξεχωρίζει η ατελέσφορη τιμωρητική διάθεση του συντάκτη του νόμου. Ακόμα και αν θεωρηθεί ότι σωστά προέχει ο τιμωρητικός χαρακτήρας της ποινής σε τέτοιες περιπτώσεις, το ζήτημα εδώ δεν είναι μόνον η επιβολή κυρώσεων στον δράστη, αλλά κυρίως η διάσωση και προστασία του θύματος: λείπουν οι σοβαρές υποστηρικτικές δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας θυμάτων με τις οποίες ενισχύεται η αποτροπή της υποτροπής των δραστών και η ανταπόκριση των υπαρχουσών δομών στα ευρωπαϊκά πρότυπα λειτουργίας. 

Συνολικά το ΣχΝ για τους ποινικούς κώδικες αλλάζει το Ποινικό μας σύστημα κατά τρόπο βίαιο τελικά, αυταρχικό και λανθασμένο, χωρίς να λάβει υπόψη προς το παρόν καμία από τις ουσιαστικές κριτικές που έχουν ασκηθεί  Οι συνέπειες αυτής της πρωτοβουλίας θα είναι καταστροφικές, καθώς θα γεμίσουν οι φυλακές χωρίς δυνατότητα διαχείρισης αυτής της έκρηξης, ούτε στο επίπεδο της εκδίκασης των υποθέσεων ούτε στο επίπεδο της μεταχείρισης των κρατουμένων. 

Καθιστούμε την κυβέρνηση αποκλειστικά υπεύθυνη για την εν δυνάμει κατάρρευση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης και του σωφρονιστικού συστήματος και τον κλονισμό της εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στους θεσμούς.